La bêtise langagière dans Du côté de chez Swann

راويِ پروستي - همانند خود نويسنده - در خانواده و محيطي اجتماعي رشد مي‌يابد كه در آن هوش از ارزش و منزلت فراواني برخوردار بوده است. براي اين نويسنده، همچنان كه براي ژيل دلوزِ فيلسوف، «هيچ چيز به اندازه آنچه در سر يك احمق رخ مي‌دهد، آدمي را به تفكر وا نمي‌دارد» ( 2003، 101 ). رمان در جستجوي زمان از دست رفته اغلب به عنوان بناي ادبيِ با شكوهي در نظر گرفته شده كه بر پايه زمان، عشق و آفرينش هنري ساخته شده است، اما چيزي از اين رمان كاسته نخواهد شد اگر آن را به چشم يك «دانشنامه- مدرن- حماقت بشري» بنگريم. با گرد آوردن طيف گسترده‌اي از پرتره‌ها و گفتمان‌هاي انسان‌هاي احمق و تبديل آن‌ها به موضوعي طنزآميز، راويِ پروست مسير هنري خاص خود را براي «از بين بردن بلاهت» مي‌يابد. از ديدگاه فلسفي، تنها شكل‌گيري تفكر مي‌تواند شكل‌گيريِ بلاهت را توضيح دهد. ما بر اين باوريم كه كه اين نوع حماقت فلسفي اثرات خود را در سطح گفتماني و ارتباطي نيز برجاي مي‌گذارد، چرا كه بلاهت پيش از ظهور در عمل در گفتمان شخص ظهور مي‌يابد. بلاهت در گفتمان طنزآميزترين اشكال را به خود مي‌گيرد و گفتمان را به ورطه كليشه‌هاي خودكار مي‌اندازد. در فرآيند تجزيه و تحليل گفتمان بلاهت نزد شخصيت‌ها، هر دو بعد مربوط به شكل‌گيريِ حماقت در گفتار، و نيز موفقيت يا شكست گفته‌ها را مورد مطالعه قرار داده‌ايم.

Le narrateur proustien – comme d’ailleurs l’auteur lui-même – est élevé dans un milieu familial et social où l’intelligence était hautement valorisée et appréciée. Pour lui, comme pour le philosophe Gilles Deleuze, « rien ne donne plus à penser que ce qui se passe dans la tête d’un sot » (2003, 101). C’est ainsi qu’A la recherche du temps perdu, souvent considéré comme le magnifique monument littéraire construit sur le temps, l’amour et la création artistique, ne perd rien à être envisagé comme une Encyclopédie –moderne– de la bêtise humaine. Par exposition d’une vaste variété de portraits et de discours bêtes et en en faisant un sujet de rire, le narrateur proustien trouve son propre moyen artistique afin de « nuire à la bêtise ». Au niveau philosophique, seule la formation de la pensée peut expliquer celle de la bêtise. Nous croyons que ce genre de la bêtise philosophique a également ses effets sur le plan discursif et communicationnel ; car, avant de se traduire en actes, c’est dans le discours que la bêtise se saisit. Elle y prend les formes les plus caricaturales, et fait ainsi tomber le discours dans l’automatisme du cliché et des idées reçues. Dans la démarche qui consiste à analyser la bêtise du discours des personnages, nous avons pris en compte aussi bien la dimension liée à la reconstitution de la bêtise dans la parole que celle liée à la réussite ou à l’échec des énoncés dans un échange conversationnel.