دراسه تحليليه احصاييه في النظاير اللغويه في تفسير مجمع البيان «الترادف والتباين والاشتراك»

پژوهش در نظاير لغوي از مهم‌ترين مباحث علوم تفسيري است كه بدون آن تقريباً فهم قرآن ممكن نيست و سابقه اين امر به صدر اسلام بر مي‌گردد و بزرگاني نيز قبل و يا بعد از طبرسي به اين موضوع پرداخته‌اند. همچنين بايد گفت كه وجوه و نظاير قرآني كتابهاي چاپ شده تا قرن نوزدهم مورد بررسي قرار گرفته و از آنها آمار گيري شده است ولي مجمع البيان كه به طور گسترده به اين امر پرداخته مغفول مانده و مورد بررسي قرار نگرفته است. بر همين اساس، نوشتار ذيل به بررسي و تحليل كاربرد نظاير در مجمع، و الفاظ و مفاهيم مختلف لغوي و مشابه آن پرداخته است. مقصود از كاربرد نظاير در مجمع، وجوه لغوي (اشتراك لفظي) نيست كه به معناي كلماتي باشد كه در لفظ مشترك و در معنا متفاوت باشند، بلكه منظور از آن فقط ترادف، و آن به معناي كلماتي است كه در لفظ مختلف و در معنا مشترك باشند. طبرسي در بيان نظاير از الفاظ مشابه ديگري چون «متقاربه المعني»، « علي معني واحد»، «مثل»، «شبيه» و مانند آن نيز استفاده كرده است، همچنانكه طبرسي آنگاه كه مقصودش اشتراك لفظي بوده، از اصطلاح وجوه، بدون اينكه نظاير را همراه آن بياورد، استفاده كرده است، و اين در حالي است كه برخي، وجوه و نظاير را همراه هم در معناي اشتراك لفظي، به كار برده‌اند. در رابطه با نظاير به معناي ترادف نيز بايد گفت كه طبرسي اعتقادي به ترادف تام (هم معنايي كامل) نداشته، لذا گاهي به تفاوت‌هاي لغوي تحت عنوان «فرق»، و يا «فروق» پرداخته است و در اين موضوع از شيوه ابو هلال عسكري پيروي كرده است.

The study of lexical similarities is one of the most important issues in religious text interpretation without which the comprehension of the Holy Quran is almost impossible. This domain of scholarship dates back to the beginning of the Islamic era, and great scholars, before and after Tabarsi, have taken it into consideration. The number of Quranic homophones and similarities in some books published up to the ninth century have been fully studied statistically. However, Majmaulbayan of Tabarasi, which has dealt with them more comprehensively has not been given due attention. The present study investigated various cases of linguistic similarity in Majmaulbayan as well as the related lexical meanings. Similarity here does not mean homophones, where two or more different forms have the same pronunciation but different meanings. Rather, it means synonyms, where different words have similar meanings. In expressing similarities, Tabarsi used various terms such as ‘motaqarebatulmaani’ (having similar meanings), ‘alamaaniwahid’(single meaning ), ‘misl’(similar ), and ‘shabih’( similar). When he wanted to refer to homophones, he mentioned homonymy without saying anything about similarities, while other scholars used homonyms together with other similarities in the sense of homophones. As for similarity in the sense of synonymy, Tabarsi did not believe in total synonymy, and he referred to lexical differences as ‘farq’ or ‘foruq’ (differences). In this case, he followed Abuhalal Askari