در آمدي بر پيدايي و پايايي نظام حسبت در پزشكي و بهداشت عمومي از قرن چهارم تا ششم هجري قمري (مطالعه موردي بغداد وقاهره)

نخستين نشانه هاي حسبه در تاريخ اسلام مورد اختلاف صاحب نظران ومورخان است؛ لكن با نگاهي به تاريخ اسلام ؛ ايجاد نظام حسبه را مي توان در مدينه النبي عصر پيامبر، جستجو كرد. گرچه دراين دوره نظام حسبه مانند آنچه در عصر عباسي شكل گرفت؛ گسترده وسازمان يافته نبود، اما ساختارمندي نظام نظارت بر امور شهري وعمومي را در تمدن اسلامي پايه گذاري كرد. اساس وشالوده حسبه را امر به معروف ونهي از منكر تشكيل مي دهد . بر اين پايه حسبه را مي توان در آيات قرآن جستجو كرد. علاوه بر آيات قرآن؛احاديث نيز منبع تاكيد بر امر حسبت در جامعه اسلامي مي باشند. فقها وحقوقدانان مسلمان فارغ از تفاوت هاي مذهبي؛ بر واجب بودن امر حسبه و امر به معروف ونهي از منكر، در جهان اسلام تاكيد كرده اند. حسبه به عنوان يك وظيفه و شغل ديني – اخلاقي مورد توجه پيامبر اكرم )ص(، خلفاي راشدين وحاكمان مسلمان بوده وبا پيشرفت جوامع اسلامي ، ساختارمند وسازمان يافته ترگرديد. اين حرفه بر اساس فرمان دادن به شايست و بازداشتن از ناشايست در امور مختلف زندگي اجتماعي مسلمانان واهل ذمه ي تحت كفالت حكومت اسلامي استوار گرديد. تا آنجا كه امور زندگي عامه تحت نظارت اين نظام نضج گرفته و به پيشرفت متمايل گرديد. يكي از مسايلي كه از زمان پيامبر اكرم )ص( تحت نظارت حسبه و امر به معروف ونهي ازمنكر قرار گرفت؛ بهداشت عمومي وامر طبابت بود. اين سنت نبوي در تمدن اسلامي نهادينه گرديد و به عنوان يك امر شرعي واجتماعي ؛ عدالت اسلامي ونظارت دادگرانه را در اين حوزه از امور تمدني جهان اسلام سازماندهي كرده و به اجرا درآورد. اين مقاله چگونگي نظارت پيامبر اكرم )ص( برامور اجتماعي واقتصادي به طور عام و بهداشت عمومي و امر سلامت در جامعه اسلامي مدينه النبي را به طورخاص مورد پژوهش قرار داده است. همچنين نظام حسبت به عنوان نهاد نظارتي در دو پايتخت برجسته تمدن اسلامي بغداد به عنوان مركز خلافت عباسي وقاهره به عنوان مركز خلافت فاطميان مصر ؛مورد تامل قرار خواهد گرفت.