Communication du sens : de l’expression linguistique au sens implicite-pragmatique dans les énoncés isolés

انسان، همواره به لحاظ ماهيت زندگي اجتماعي اش، براي برقراري ارتباط با همنوعان خود از ابزارها و وسايل متعددي استفاده كرده كه در اين ميان " زبان" به عنوان يك پديده اجتماعي (قوه ناطقه خاص بشر كه نقطه تمايز او با نوع حيوان مي باشد) مهمترين وسيله ارتباطي او محسوب شده كه به واسطه آن نيات و مقاصد خود را به مخاطب خود انتقال مي دهد. و اما اكنون سيوال اين است؛ آيا متكلم (گويشور) هميشه، طي يك ديالوگ و تعامل با مخاطب خود، با اداي منظم واج ها و تكواژهاي زبان در زنجيره گفتار صرفاً قصد استفهام، نفي و يا تاييد صوري حقيقتي را دارد؟ اينجاست كه بايد اذعان كرد كه در اوايل دهه 60 قرن بيستم ميلادي، به دنبال تحقيقات ج. ل. آستين فيلسوف و زبانشناس بريتانيايي، زبانشناسي و نقد ادبي با فاصله زياد از نظريات ساختارگرايانه فردينان دو سوسور رويكرد ديگري به خود گرفته و بدين طريق پايه هاي زبانشناسي پراگماتيك بنا شد. آستين بر اين باور بود كه سخن گفتن هميشه تنها و فقط و فقط به معناي تاييد چيزي يا حقيقتي نبوده، بلكه مي تواند بطور ضمني حامل پيام ديگري براي مخاطب بوده باشد، مثلاً درخواست انجام كاري يا القا چيزي ديگر غير از معناي سطحي كلام. معمولاً نيت و معناي اصلي كلام گوينده هم در اين لايه هاي دروني گفتار مستتر است كه مخاطب كلام بايد طي فرآيند خاصي آن را رمزگشايي كرده و بدان واكنش معقول و منطقي نشان دهد، تا اينكه يك تعامل زباني به معناي واقعي كلمه برقرار گردد. در اين مقال اندك نگارنده تلاش خواهد كرد- ضمن توجه و تمركز به اين اصل كه نمي توان هميشه و حكماً از طريق شكل ظاهري زبان (ساختواژه ها، واج ها، صيغه گان و عناصر همنشيني حاضر در زنجيره گفتار) به كشف معنا و نيت باطني كلام گويشور(ان) دست يافت؛ بلكه پارامترهاي مهمتر ديگري چون فضاي رواني، اجتماعي و فرهنگي حاكم در يك تعامل زباني نيز سهم بسزايي در رمزگشايي معنا دارند- اصطلاح «زبانشناسي پراگماتيك» را ريشه شناسي، تعريف و تحليل كرده و به مسايلي از جمله: كلام استعاري و كنايي، حروف ربط استدلالي، معناي ضمني و گزاره هاي اجرايي بپردازد.

Depuis la naissance de la théorie de performativité langagière, proposée par le linguiste-philosophe britannique dʹOxford J. L. Austin, personne ne le nierait que parler ce n’est pas produire uniquement des sons et des morphèmes pour décrire le monde et la réalité des choses, mais également réaliser des actes, des faits indirects dont la signification est insaisissable hors du contexte particulier dʹénonciation. Les réflexions linguistiques de J. L. Austin, en sʹécartant largement de la linguistique structurale saussurienne, annonçaient (en 1962/1970, par la publication posthume de Quand dire, cʹest faire) la naissance dʹun nouveau phénomène linguistique, la pragmatique qui fait depuis la jonction entre la langue et la parole pour aborder lʹénoncé dans la situation dʹénonciation. Aussi les pragmaticiens proposent-ils de faire la différence entre le sens explicite et le sens implicite quʹest appelé également ‘sens du locuteur’ ; correspondant réciproquement au co-texte et au contexte de la parole. Par la théorie de la pragmatique, on ne parle plus du langage mais de la philosophie du langage, suivant les réflexions austinienne et bakhtinienne du terme. Dans cet article qui pose la question de la linguistique pragmatique, nous essaierons d’approcher – tout en nous basant sur la thèse (linguistique pragmatique d’Austin face aux réflexions structurales de Saussure) selon laquelle on ne saurait absolument pas du tout atteindre le sens implicite d’énoncés des interlocuteurs seulement et seulement à partir de la structure générale et formelle de leur parole – les thèmes suivants qui sʹimposent entre autres comme de grands concepts pragmatiques dans le vaste domaine de lʹanalyse du discours : actes de langage indirects, énoncés performatifs et métaphoriques, principe de pertinence et lʹopérateur contre-argumentatif mais.