La Digression comme facteur de rupture référentielle et discursive

ژانر سفرنامه معمولاً ارجاعي در نظر گرفته مي‌شود زيرا چنين مفروض است كه تصوري از واقعيت را بازتوليد مي‌كند. اما درواقع اين دست متون زير ظاهري منطقي كه برآمده از واقعيت است، خالي از فراز و نشيب‌هاي گفتماني و معناشناختي-ارجاعي نيستند، آنچه نمونه بارزش را مي‌توان در حاشيه‌روي‌ها ديد. در اين ميان، دور زدن موضوع و دور شدن از آن، از نخستين اثرات حاشيه‌روي در اين متون است كه ناخواسته باعث خلل در متن و برهم‌ زدن يكپارچگيِ ارجاعيِ آن مي‌شود. درحقيقت، قسمت‌هاي حاشيه‌ايي، با آوردن قطعات تخيلي، روايي و شخصي، به بروز نوعي عدم‌انسجام در حكايت اصلي مي‌انجامند و اين‌چنين انبوهي از گفتمان‌هاي ناهمگون را به وجود مي‌آورند. اگر چه اين شكاف مي‌تواند در متون تخيلي كاركردي مثبت در خدمت انسجام روايي داشته باشد اما در متون مورد بررسي ما يعني سفرنامه‌هايي كه هدف اصلي‌شان دنبال كردنِ گام به گام يافته‌هاي ارجاعيِ نويسنده است، به نظر مشكل‌ساز مي‌رسد. درواقع، قسمت‌هاي حاشيه‌اي در دل متن، به‌لطف طبيعت متني و بافتيِ متفاوتشان به‌راحتي قابل تشخيص‌اند؛ و دغدغه مسافر-گفته‌پرداز نيز مشروعيت بخشيدن به آن‌هاست، طوري كه اين قطعات به تار و پود متن درآيند. با اين وصف توجه ما در مطالعه حاضر، به چگونگيِ بروز اين عناصر انفصاليِ معنايي-گفتماني است و نيز بررسي جهت‌گيري نويسنده به‌هنگام حاشيه‌روي از متن ارجاعي.

Le genre viatique est dit référentiel car il est censé, a priori, reproduire une conception du réel. Sous cette apparence rationnelle aspirant au réel, il n’est pas exempte, loin s’en faut, d’aspérités discursives et sémantico-référentielles dont la figure emblématique est la digression. Le contournement et l’éloignement sont les effets les plus immédiats produits, entre autres, par la digression qui entraine, involontairement, une disjonction dans le rendu textuel et l’homogénéité de la référence. Les passages digressifs, en introduisant des morceaux fictionnels, narratifs et subjectifs dans la traversée du texte, engendre une dislocation de la cohésion du récit-cadre et, de ce fait, créent des amas discursifs hétérogènes. Cette rupture pourrait apporter un effet positif au texte fictif comme étant un élément de la cohésion narrationnelle, mais en ce qui nous concerne, dans le texte viatique qui a comme but principal de suivre pas à pas les trouvailles référentielles de l’auteur, elle s’avère perturbatrice. Les passages digressifs sont susceptibles d’être mis en relief dans le corps du texte grâce à leur nature textuelle et contextuelle divergente. Le souci du voyageur-énonciateur est de les légitimer et de faire en sorte qu’ils soient intégrés à la trame textuelle. Nous nous intéresserons donc, dans cette étude, aux tenants et aboutissants de l’apparition de ces éléments de scission sémantico-discursifs ainsi qu’au positionnement que l’auteur adopte, en digressant, à l’égard du texte référentiel.