Other language title :
تحولات كالبدي ناشي از خزش روستايي در سكونتگاه هاي روستايي پيرامون همدان
Title of article :
The Physical Transformations due to the Rural Sprawl in Rural Settlements of Hamadan Periphery
Author/Authors :
Taleshi, Mostafa Payam-e-Noor University, Tehran , Zianoushin, Mohammad Mahdi Payam-e-Noor University, Tehran
Abstract :
Purpose: One of such changes is the rural sprawl and its physical-spatial consequences in rural areas and their surrounding lands which has led to land use change in agricultural lands, gardens and less planed physical changes. Design/methodology/approach: This study was conducted in a descriptive-analytical method using field works, regular interviews and monitoring of satellite images and GIS maps. This study sought to identify and explain the natural consequences of rural sprawl in the physical area of villages and their surroundings during a 20-year period from 1995 to2016. The study area included 24 large rural settlements around Hamadan County with an average rural population of 2,800 people in areas with farmlands and gardens. Finding: The findings showed that rural sprawl has resulted in unplanned proximity and intermingling of rural-urban functions in rural settlements, physical changes in surrounding rural settlements, changes in diversity and composition of rural land uses, changes in physical structure of rural areas, and increased number of single-family residential units and villas. Research limitations/implications: Difficulty in gathering data about the rural areas’ physical changes and access to data and documentation of some organizations and interviews with some groups were among the challenges of the study. Practical implications: Management based on settlement systems of suburban towns and villages in the form of rural-urban ties and metropolitan area of Hamadan (in macro level), integrated management based on legal limits of the villages and their immediate areas, regulatory and more planned intervention through compliance of the uses with the structures and functions of the villages were some of the recommendations in the managerial and planning level. Originality/value: There have been a limited number of studies on emerging concepts and phenomena in the villages surrounding the metropolises and big cities. Therefore, it was necessary to conduct a study and discuss the consequences of rural sprawl as a phenomenon in villages round cities.
Farsi abstract :
مقدمه
روستاهاي واقع در حوزه اثربخشي مراكز شهري، به ويژه روستاهاي واقع در حوزه نفوذ بلافصل شهرهاي بزرگ و كلانشهرها با بيشترين ميزان دگرديسي كالبدي و نيز عملكردي همراه بوده اند. يكي از اين تحولات در چنين فضاهاي دائما تغييرپذير، پديده خزش روستايي و تغيير كاربري اراضي و زمين در سكونتگاه هاي روستايي پيرامون شهري است. تغييرات كاربري اراضي و نيز تغييرات پوشش زمين با توجه به روند آن و نيروهاي ديناميك و پوياي تاثيرگذار در اين مسئله، هنوز خيلي پيچيده مي باشد. خزش سكونتگاه هاي انساني در اطراف شهرها و مناطق روستايي يك نيروي محركه اصلي در استفاده از زمين و تغيير پوشش زمين در سراسر جهان است. در محيط هاي گذار و پيرامون كلانشهرها و شهرهاي بزرگ اخيرا پديده خزش روستايي نمايانگر شده است. در حالي كه خزش شهري و حومه يك تهديد جدي از دهه هاي گذشته بوده، خزش روستايي، اخيرا يك مشكل نگران كننده بوجود آورده است. سكونتگاه هاي روستايي پيرامون شهر همدان از تنوع و گوناگوني اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و طبيعي برخوردار هستند. بر اين اساس مساله اصلي اين تحقيق تبيين بروز خزش روستايي در 24 سكونتگاه روستايي پيرامون شهر همدان و بررسي تحولات و پيامدهاي كالبدي خزش در اين روستاها است.
مباني نظري
طي دهه هاي اخير، به خاطر وجود بستگي هاي موجود بين محيط هاي روستايي و شهري، نوعي پيوستگي شكننده بين اين دو عرصه زيستي پديدار شده است. اين پيوستگي در قالبي نظام وار عمل مي كند و بر اين مبنا، آنچه در يكي از اين دو عرصه اتفاق مي افتد، لاجرم بر عرصه ديگر نيز اثرگذار خواهد بود. بر چنين مبنايي در زنجيره روستايي شهري، - بالاترين پويايي را مي توان در منطقه پيرامون شهرها مشاهده كرد كه اغلب به عنوان يك منطقه گذار با تركيبي از فعاليت هاي شهري و روستايي و كاربري زمين شناخته مي شود. آدل (1999) در محيط هاي گذار و پيرامون شهري و سكونتگاه هاي روستايي مجاور كلان شهرها و شهرهاي بزرگ اخيرا پديده خزش روستايي نمايانگر شده است. از دهه 1970 خزش روستايي وارد ادبيات كاربري زمين شده است. يكي از جنبه هاي نگران كننده خزش، عدم توافق بر سر تعريف آن است. اخيرا روند گسترش و خزش در ميان نواحي روستايي دور از مناطق شهري اتفاق مي افتد. اقامتگاه تفريحي گردشگري، زيرساختهاي صنعتي و تجاري غير محلي، شبكه هاي متراكم جاده اي همراه با تبديل كشاورزي به ساختمان هاي مجزا و محصور به استفاده هاي مسكوني قابل مشاهده ترين علامت گذار از روستا به سمت سرزمين هاي حومه است. يكي از پيامدهاي خزش روستايي از بعد كالبدي گرايش پراكندگي مساكن در نواحي روستايي است كه سطح بالايي از مساكن كم تراكم و قطعه قطعه شدن واحدهاي مسكوني را بدنبال دارد. 3 . روش تحقيق روش گردآوري اطلاعات با توجه به ماهيت پژوهش به دو صورت كتابخانه اي و ميداني است. براي كسب آگاهي و درك نظري در مورد پديده خزش روستايي و نيروها و عوامل موثر بر آن، اطلاعات موردنياز با مطالعه و بررسي منابع كتابخانه اي و... به دست آمده است. بخش ديگري از اين تحقيق از طريق پايش نقشه هاي كاربردي انجام گرفته است. لايه هاي مورد استفاده در اين پژوهش شامل لايه هاي تقسيمات كشوري، كاربري اراضي، پوشش گياهي، راه هاي اصلي و فرعي، رودها و رودخانه هاي فصلي، سطوح ارتفاعي و شيب و... بوده است. با عنايت به قلمرو زماني دوره 20 ساله پژوهش (1395-1374) و بمنظور پايش تحولات كالبدي ابتدا عكسهاي هوايي مربوط به سال 1374 داراي مقياس 1:40000 تبديل به نقشه هاي 1:25000 توپوگرافي شده است. در مرحله بعد نقشه توپوگرافي 1:25000 تبديل به فرمت DWG شده و سپس لايه ها روي هم ريخته و موازائيك شده است. آن گاه با بهره گيري از نقشه هاي CAD بافت كالبدي روستاها و تبديل آن به نقشه هاي GIS در دوره هاي 1374 و 1395 و مقايسه آنها با يكديگر ميزان و نوع خزش روستايي در هر يك از سكونتگاه هاي روستايي (به هكتار) و تاثير و ميزان خزش روستايي بر تغييرات كاربري اراضي و تحولات كالبدي در اين سكونتگاه هاي روستايي مشخص شد.
يافته هاي تحقيق
تبعات كالبدي خزش روستايي در محدوده مورد پژوهش در چند بخش تبيين و تحليل گرديد. 1- همجواري كاربري هاي شهري روستايي در سكونتگاه هاي روستايي؛ 2- تغييرات كالبدي بيرون محدوده سكونتگاه ها؛ 3- تنوع بخشي تركيب كاربري هاي روستايي 4- تغيير در بافت و ساختار كالبدي روستايي و 5- گسترش واحدهاي تك خانواري و ويلايي. پايش نقشه ها، تصاوير و مشاهدات و يافته هاي پژوهش نشان مي دهد بخش مهمي از كاربري هاي ايجاد شده در فضاي بلافصل روستاها منجر به اختلاط و همجواري ناهماهنگ و متضاد عملكردهاي شهري و روستايي شده است. يكي ديگر از ملموس ترين و مشخص ترين تحولات ناشي از خزش در روستاهاي پيرامون شهر همدان تحولات كالبدي در سكونتگاه هاي روستايي و فضاهاي بلافصل آنها است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه بطور كلي در سه محور ارتباطي همدان كرمانشاه، همدان ملاير و همدان تهران شاهد تحولات كالبدي ناشي از خزش هستيم. بر اساس يافته هاي پژوهش و آمارهاي موجود از سازمان صنايع و معادن در شعاع 10 كيلومتري همدان كه محدوده مورد پژوهش بود بالغ بر 800 كارگاه كوچك و بزرگ از متراژ 20 متر تا چند هزار متر در قالب مرغداري ها و ضايعاتي ها، سوله هاي متنوع، انبارها، آپاراتي ها، سنگ بري، سنگ و سراميك و... ديده مي شود كه بخش عمده اي از اين كارگاه ها و واحدهاي كوچك توليدي و صنعتي در مجاورت بافت سكونتگاه هاي روستايي و اراضي زراعي و باغي اين روستاها مي باشد. تغيير در الگوهاي بافت و ساختار كالبدي روستاهاي محدوده از ديگر پيامدهاي كالبدي خزش روستايي است. نتايج پايش در طي دوره 20 ساله حاكي از آن است كه بافت كالبدي در تمامي سكونتگاههاي روستايي با شدت و ضعف تغيير داشته و الگوهاي ساختاري مختلفي (خزش پراكنده، نامنظم، خطبي، طولي و...) را نشان مي دهد. از ديگر تحولات كالبدي ناشي از خزش روستايي مي توان به گسترش واحدهاي تك خانواري و ويلاها و باغ مسكوني در بافت كالبدي و پيرامون روستاها اشاره كرد. البته مقايسه تصاوير و نقشه ها نشان مي دهند كه در مجاورت روستاهاي آبشينه، سنگستان، چشين، سولان، موئيجين، توئيجين، سيلوار تعداد بيشماري واحدهاي تك خانواري و خانه هاي دوم و ويلا ساخته شده و چهره كالبدي ويژهاي را به اين سكونتگاه ها داده است.
نتيجه گيري
نتايج پايش تحولات كالبدي فضايي در دوره زماني - 1374 تا 1395 نشان مي دهد پديده خزش در سكونتگاه هاي پيرامون شهري همدان در دو سطح محدوده قانوني روستاها (بافت كالبدي روستا يا محدوده طرح هادي) و خارج محدوده قانوني و بافت كالبدي روستا (بيرون محدوده طرح هادي) اتفاق افتاده است. به جزء روستاهاي قاسم آباد، حسن آباد شورين و علي آباد پشت شهر كه به شهر همدان الحاق شده اند و خزش محدوده قانوني آنها هم از نوع خزش روستايي و هم خزش شهري است. در ساير سكونتگاه ها پديده خزش ناشي از خزش روستايي است. در خارج از محدوده روستاها و فواصل بين بافت كالبدي سكونتگاه هاي روستايي و پيرامون آنها خزش عمدتا روستايي، شهري و صنعتي - كارگاهي است كه خود زائيده مجموعه عوامل و نيروهاي متنوعي است.
Keywords :
Rural sprawl , physical changes , rural settlements around cities , Hamedan
Journal title :
Astroparticle Physics