بررسي عوامل موثر بر مشاركت بهره‌برداران در طرح‌هاي مرتع و آبخيزداري (مطالعه موردي: حوزه آبخيز كوشك آباد- خراسان رضوي)

هدف: مشاركت بهره برداران در طرح هاي اصلاحي و احيايي مرتع و آبخيزداري امري ضروري است و سبب بخش مهمي از موفقيت پروژه ها مي‌شود. امروزه نقش مشاركت مردم در امر اصلاح، احيا و مديريت منابع طبيعي ملموس و از رويكردهاي جديد دولت به شمار مي رود. مطالعات اخير در بسياري از كشورها مبيّن تاثير عوامل زيادي در سطح مشاركت مردم بوده است؛ يعني عواملي هم‌چون رضايت مندي، دانش، نگرش و دموگرافيك (مطالعات جمعيتي). تحقيق حاضر با هدف بررسي عوامل تاثيرگذار بر مشاركت روستاييان در طرح هاي آبخيزداري در روستاي كوشك آباد صورت گرفت. روش: روش تحقيق پيمايشي و از نوع توصيفيهم‌بستگي به منظور تعيين رابطه متغيرهاي مستقل و وابسته است. جامعه آماري اين تحقيق را تمامي سرپرستان خانوار روستاي كوشك آباد تشكيل مي دادند (1250:n) كه براساس فرمول كوكران، تعداد 200 نفر از آن ها از طريق روش نمونه‌گيري تصادفي ساده با استفاده از فرمول كوكران براي انجام تحقيق انتخاب شدند. روايي محتوايي پرسش نامه مورد استفاده جهت گردآوري داده ها با كسب نظرات متخصصان و استادان گروه آبخيزداري و هم‌چنين، گروه اجتماعي دانشگاه پوتراي مالزي و مركز تحقيقات كشاورزي خراسان رضوي بررسي شد و اصلاحات لازم صورت گرفت. جهت پايايي نيز از آزمون ضريب اعتبار كرونباخ آلفا استفاده شد كه مقدار متوسط آن براي هريك از مقياس هاي اصلي پرسش نامه در حد مناسب ( بالاي 85/0) بود. به منظور تجزيه‌و‌تحليل اطلاعات از نرم‌افزار spsswin18 استفاده شد. روش هاي آماري مورد استفاده شامل آمار توصيفي (ميانگين، انحراف معيار و ضريب تغييرات) و آمار استباطي (هم‌بستگي ورگرسيون) بودند. يافته ها: نتايج نشان داد كه ميزان مشاركت مردمي روستاييان منطقه طرح، متوسط است و يك رابطه مثبت و معني دار بين متغيرهاي مستقل شامل، دانش، رضايت مندي، نگرش و انتظار با سطوح مختلف مشاركت (اجتماعي، اقتصادي و زيست محيطي) وجود دارد (r = 0.611, p = 0.000, r = 0.303, p = 0.000¸ r = 0.534, p = 0.000¸ r = 0.587, p = 0.000). هم‌چنين، نتايج حاصل از مدل رگرسيوني نشان داد كه سه متغير مستقل نگرش، دانش و انتظار در مجموع، 33% از تغييرات مشاركت را تبين مي كنند. محدوديت ها/ راه‌بردها: عواملي از قبيل محدوديت آماربرداري در فصول سرد زمستان، صعب العبوربودن بعضي مناطق، عدم اسكان روستاييان در زمان آماربرداري و عدم پاسخ گويي بعضي از روستاييان به پرسش گر را مي توان به عنوان محدوديت هاي ايجادشده در راه اين تحقيق برشمرد. راه‌كارهاي عملي: پيشنهاد مي شود در تهيه طرح هاي اجرايي حفاظت خاك و آبخيزداري، قبل ار تهيه آن از نظرات اهالي و شوراي روستا در جانمايي سازه هاي پيشنهادي استفاده شود. تجربه ثابت كرده است كه اگر دولت در قبل و حين اجرا از نظرات اهالي استفاده كند، بهترين راندمان در موفقيت طرح هاي آبخيزداري حاصل خواهد شد. اصالت و ارزش: نوآوري مقاله در بررسي عوامل تاثيرگذار بر مشاركت و تعيين ميزان درصد تاثيرگذاري هر فاكتور بوده كه در اين ارتباط در برنامه ريزي هاي آتي توسط دولت بسيار تاثيرگذار خواهد بود.