روستابودگي و چشم اندازهاي متفاوت تغييرات جمعيتي در نواحي روستايي دوردست (مطالعه موردي: شهرستان شيروان)

هدف: در مقاله حاضر به مطالعه تغييرات جمعيتي نواحي روستايي دوردست (مقياس خرد) پرداخته شده است، مقايسه تطبيقي دو منطقه مطالعاتي؛ يعني سرحد/ قوشخانه و مركزي در شمال و جنوب شهرستان شيروان با خصوصيات فضايي و مكاني مشابه و همگن. روش: از روش كيو جهت تجزيه و تحليل اطلاعات جمع آوري شده و استخراج الگوهاي گفتماني استفاده شده است. نخست، چشم‌اندازهاي متفاوت تغييرات جمعيتي در نواحي روستايي دوردست با ساختار مكاني و فضايي مشابه و يكسان انعكاس داده مي شود. سپس، رويكردهاي مختلف روستابودگي جهت شناسايي ابعاد پيچيده مرتبط با جابه جايي هاي متفاوت جمعيتي معرفي شده و استفاده مي شود. يافته ها: ذهنيت هاي به‌دست‌آمده از تكنيك كيو تصديق مي كند كه با وجود تشابهات مكاني و جغرافيايي سكونت گاه هاي روستايي در شهرستان شيروان، دو طيف از گفتمان هاي مختلف اجتماعي و اخلاقي در سرحد/قوشخانه و بخش مركزي شكل گرفته و بر همين اساس، تفاوت هايي را در چشم‌اندازهاي حركتي جمعيت به وجود آورده است. بخش مركزي خصوصيات ذاتي خود را بيشتر با روند تغييرات عمومي فضاي روستايي به اشتراك گذاشته و در معرض جريان هاي شهرگريزي و تقاضاهاي شهري (بازجمعيت پذيري) قرار گرفته است؛ ضمن اين كه چندفعاليتي‌بودن ساختار اقتصادي در اين منطقه مشهود است و اين باعث رونق اشتغال و به دنبال آن، تثبيت جمعيتي شده است. اين در حالي است كه منطقه سرحد/قوشخانه بيشتر پاي‌بند به هويت هاي سنتي و تاريخي خود هستند و به ابتكارات كارآفرينانه اعتقادي ندارند و از جذب سرمايه هاي بيرون روستا ممانعت به عمل مي‌آورند. عدم ادغام ظرفيت هاي منطقه با تغييرات عمومي فضاي روستايي باعث شده است تا شاخصه هايي از محروميت در اين منطقه بروز كند و به اين ترتيب مهاجرت فرستي داشته باشد. راهكارهاي عملي: ما ديدگاهي ضد ذات گرايانه (چندگانه) را براي توصيف خلقيات و روحيات مردم در نواحي روستايي دوردست ( مقياس خرد) ارائه مي دهيم؛ يعني بايد تجربيات مختلف ساكنان محلي را در مطالعات و سياست گذاري ها در نظر گرفت و از اين طريق به تبييني بهتر از وضعيت موجود روستاها و به تبع آن سامان‌دهي بهينه جمعيت روستايي دست يافت (نه اين كه دچار مطلق گرايي شد و نسخه اي يكسان را براي نواحي مختلف در سياست گذاري هاي جمعيتي پيچاند). اصالت و ارزش: الگوهاي كلان توسعه روستايي از درون رفتارهاي خرد محلي فرصت ظهور مي يابند. پيش بيني آينده سكونت گاه هاي روستايي با اصول الگوهاي پيشين توسعه، غفلت از خواسته هاي نوظهور و جديد ساكنان محلي (با توجه به تغييرات گسترده صورت گرفته) و همچنين، اثرات مخرب رفتارهاي خرد محلي در طرح‌هاي اجرايي را با خود به همراه مي آورد.