1872

بررسي وضعيت بهداشتي و بيماريهاي مراكز تكثير و پرورش ماهيان گرم آبي كشور

شريف پور، عيسي

شريف روحاني، مصطفي ، همكار طرح , ذريه زهرا، جليل ، همكار طرح , سپهداري، ابوالفضل ، همكار طرح , كاكولكي، شاپور ، همكار طرح , اسماعيلي، فريبا ، همكار طرح , رضائي، يعقوب ، همكار طرح , مياحي، يوسف ، همكار طرح , محمدكر، نياز ، همكار طرح , سبزعليزاده، سارا ، همكار طرح , خلفه نيلساز، منصور ، همكار طرح , محمدي دوست، مهرداد ، همكار طرح , زاهدي، آذين ، همكار طرح , حبيبي، رشيده ، همكار طرح , لولائي، فرامرز ، همكار طرح , سعيدي، علي اصغر ، همكار طرح , مخلوق ، آسيه ، همكار طرح , بانكه ساز، زهرا ، همكار طرح , دقيقي روحي، جواد ، همكار طرح , فئيد، منيره ، همكار طرح , افراز، علي ، همكار طرح , واحدي، فريبا ، همكار طرح , قياسي، مريم ، همكار طرح , رضواني، عليرضا ، همكار طرح , پوردانگ چي،حسين ، همكار طرح , شمسي ، شكوفه ، همكار طرح , صلواتيان، محمد ، همكار طرح , مهديزاده ، غلامرضا ، همكار طرح , پورغلام، رضا ، همكار طرح , قانعي تهراني، محمود ، همكار طرح , عقلمندي، فرهاد ، همكار طرح , خوشباور رستمي، حسينعلي ، همكار طرح , يلقي ، سعيد ، همكار طرح , حامي طبري، احمد ، همكار طرح , درويش، غلامرضا ، همكار طرح , اير، يوسف ، همكار طرح , آهنگرزاده، مينا ، همكار طرح , نظام آبادي ، حسن ، همكار طرح , قاسمي، محدث ، همكار طرح , اصغرنيا، مهرداد ، همكار طرح , موسوي، عباس ، همكار طرح , خوال، علي ، همكار طرح , هوشمند، حسين ، همكار طرح , رمضاني عاقله، بابك ، همكار طرح , مخبر، بهزاد ، همكار طرح , احمدنژاد، محدثه ، همكار طرح , فيلكوهي، سيامك ، همكار طرح , شعباني، افشين ، همكار طرح , فكري، شاپور ، همكار طرح , جعفري، حكمت ، همكار طرح

1395

سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج¬كشاورزي - موسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور

طرح ملي "بررسي وضعيت بهداشتي مراكز تكثير و پرورش ماهيان گرم آبي كشور" به منظور شناسايي و رديابي عوامل اصلي تلفات در مراكز تكثير و پرورش ماهيان گرم آبي كشور و شناسايي كانونهاي آلوده و ترسيم سيماي پراكنش بيماريهاي اپي زئوتيك در كشور انجام شد. اين طرح به طور همزمان و طي سه سال متوالي از 1385 لغايت 1387 در چهار استان شاخص در امر تكثير و پرورش ماهيان گرم آبي از جمله گيلان، مازندران، گلستان و خوزستان اجرا شد. بدين منظور تعداد 28، 28 و 14 مزرعه طي سالهاي 87-1385 در استان خوزستان، 7 مركز تكثير و 58 مزرعه پرورش فعال در استان گيلان، 17، 16 و 15 مزرعه طي سالهاي 87-1385 در استان گلستان، 35 مزرعه فعال پرورش و 1 مركز تكثير ماهيان گرم آبي در استان مازندران به طور تصادفي انتخاب و مورد پايش سالانه قرار گرفتند. اين امر در قالب برنامه زماني منظم و به صورت دوره اي و مراجعه مستمر به مراكز تكثير و پرورش مذكور در قالب طرح آماري مربوطه و تكميل پرسشنامه هاي از پيش تهيه شده و نمونه برداريهاي لازم، انجام پذيرفت. نتايج حاصله از اين بررسي در استان گيلان نشان داد كه بيشتر مزارع بازديد شده فاقد سازه هاي مختلف پرورش كه زمينه ساز توليدي موفق هستند، مي باشند. اقدامات مراقبتي و پيشگيرانه مانند استفاده از سيستم هاي هوادهي، فيلتراسيون فيزيكي و كنترل درجه حرارت آب و همچنين جلوگيري از ورود پرندگان وحيوانات موذي به استخرها، نسبتا״ مورد توجه مديران مزارع قرارداشته، اما رعايت اين نكات در بين تمام پرورش دهندگان جامع و كامل نبوده است. افزودني ها به استخرهاي پرورشي مانند كوددهي براي افزايش توليدات طبيعي يا آهك زني ،تري كلروفن و مالاشيت گرين و... براي كاهش اثرات سوء محيط پرورش ماهي، بدون در نظر گرفتن دستورالعمل ها و با اتكاء بر تجارب شخصي مديران مورد استفاده قرار مي گيرد. اكثريت مديران مزارع فاقد اطلاعات كامل آبزي پروري بوده و از سطح تحصيلات مرتبط بالايي برخوردار نيستند و از سوي هيچ نهاد يا سازماني، دوره هاي آموزشي منظم برايشان در نظر گرفته نشده است. البته مديران مراكز تكثير در وضعيت بسيار متفاوتي بوده و اكثر آنها سابقه شركت در دوره هاي متعدد شيلاتي را در كارنامه خود دارند.كاهش راندمان توليد، تلفات و آلودگي هاي مختلف در بسياري از مزارع ديده شد، با اين حال تلاشي براي پيشگيري از اين موارد براي سالهاي آتي صورت نگرفته است. بنظر مي رسد با شناسايي عوامل مختلف تاثير گذار بر وضعيت بهداشتي محيط و محصول و سعي در كنترل و پيشگيري از آنها، در ايجاد بستري مناسب براي توليدي سالم و بهداشتي با راندماني بالا اثري شگرف بگذارد. نتايج حاصله از پايش مراكز و مزارع انتخاب شده در استان مازندران نشان داد كه بيشترين مساحت استخرها بين 10-6 هكتار (2/34٪) بود. ميزان تحصيلات مديران مراكز، بيشتر غير دانشگاهي بوده است و دوره هاي آموزشي كمي را گذرانيده بودند. همچنين اكثر مراكز مورد نظر، مسئول فني نداشتند (8/62٪). بيشتر بچه ماهي مورد نياز مزارع از داخل استان مازندران تأمين مي شد. حداقل دماي آب مراكز C°6 و حداكثر C°31 و حداقل دماي هوا C°7 و حداكثر دماي هوا C°35 ثبت گرديد. همچنين حداقل pH آب استخرها عدد 7 و حداكثر آن عدد 9 گزارش گرديد. نوع خوراك مصرفي بچه ماهيان را اكثراً كارخانه اي و علوفه سبز تشكيل مي داد. نتايج اين پروژه نشان داد كه تمام مراكز تكثير و پرورش ماهيان گرم آبي مورد بررسي در استان مازندران، عمل آماده سازي استخرها را براي پرورش ماهي انجام مي دادند. يكي از مشكلات پرورش دهندگان بخصوص در قسمت شرقي استان مازندران، وجود پرندگان ماهيخوار در مزارع مي باشند كه اكثر اين مزارع برنامه اي براي كنترل پرندگان ندارند. پرندگان ماهيخوار خسارات زيادي را به صنعت آبزي پروري در اين مناطق وارد مي سازند. بيشتر مراكز مورد بررسي عمليات زيست سنجي را انجام نمي دهند (77٪ - 60٪). در اكثر مراكز مورد بررسي حوضچه ضد عفوني مشاهده نگرديد (3/94٪ - 80٪) و همچنين 3/54٪ مراكز مورد بررسي سيستم هوادهي نداشتند. تعداد 24 مركز (5/68٪) مورد مطالعه فاقد كانال آبرساني و تعداد 25 مركز (4/71٪) فاقد كانال زهكشي بودند. بر اساس اطلاعات بدست آمده، انگلهاي لرنه آ (Lernaea)، تريكودينا (Trichodina)، داكتيلوژيروس (Dactylogyrus)، ژيروداكتيلوس (Gyrodactylus) و آلودگيهاي قارچي و همچنين كمبود اكسيژن از مشكلات بهداشتي مراكز مورد بررسي بودند. فيلتراسيون فيزيكي آب ورودي به استخرهاي پرورشي در 3/34٪ - 5/31٪ از مراكز وجود نداشت و مزارع داراي فيلتراسيون فيزيكي آب اكثراً (حداقل 60٪) وضعيت نا مناسبي داشتند. در اكثر مراكز تكثير و مزارع پرورش مورد بررسي، انبار نگهداري مواد غذايي و دارويي وضعيت مناسبي نداشتند. با توجه به موارد فوق و بررسيهاي كارشناسي بعمل آمده، ميزان توليد گوشت ماهيان پرورشي گرم آبي در استان مازندران حدود 5/2 – 2 تن در هر هكتار ثبت گرديد كه اين آمار با استانداردهاي بين المللي فاصله زيادي دارد و اين مسئله يكي از چالشهاي مهم در صنعت آبزي پروري ماهيان گرم آبي در استان مازندران مي باشد. نتايج پايش مراكز تكثير و مزارع پرورش انتخاب شده در استان گلستان مويد اين بود كه 83/70 % مزارع پرورش مورد مطالعه فاقد منبع ذخيره آب، 75/68 % فاقد سيستم هوادهي مناسب، 8/95 % فاقد حوضچه رسوب گير و 8/95 % فاقد حوضچه شيرابه كود بودند. از طرفي در 92/47 % مزارع مورد مطالعه وضعيت ورودي و خروجي نامناسب بود. همچنين تنها 58/39 % مزارع داراي كانال آبرساني نسبتا مناسبي بودند. فيلتراسيون فيزيكي آب نيز در 5/62 % مزارع وجود نداشت و از سويي وجود ماهيان هرز در استخرهاي تمام مزارع مورد مطالعه حاكي از اين موضوع است كه در ساير مزارع نيز فيلتراسيون فيزيكي مناسب نبوده يا به طور مناسب بكار گرفته نشده بود. همچنين در 67/91 % مزارع مورد مطالعه حوضچه صيد وجود نداشت. در 33/83 از مزارع هم دمايي بچه ماهيان قبل از معرفي به استخر ها انجام نشد. در 75/47% مزارع ضد عفوني بچه ماهيان هنگام معرفي به استخرها صورت نگرفت و تنها 67/16% از مزارع داراي نمونه برداري بهداشتي بودند. در بررسي انگلي از مزارع نيز 78/74% آنها آلوده به انگل هاي خارجي بودند. عمليات پيشگيري و كنترل در 60% از مزارع در صورت انجام حتي ثبت نشده بود. بر اساس بررسي هاي بعمل آمده، در حال حاضر مزارع گرمابي استان گلستان از زير ساخت هاي مناسب، دانش كافي و مديريت بهداشتي قابل قبول جهت پرورش متراكم برخوردار نيستند و جهت دستيابي به توسعه پايدار بخصوص در شرايط پرورش متراكم نيازمند برنامه اي منسجم و علمي همراه با رعايت دقيق مسائل مديريت بهداشتي مزارع هستند. بررسي مزارع تكثير و پرورش انتخاب شده در استان خوزستان نشان داد كه سيستم پرورش در استان به طور كامل به صورت پلي كالچر بوده و مساحت 85% مزارع بيش از 20 هكتار مي باشد . تقريباً 93% مزارع تحت پوشش بيمه نيستند. در بيش از 78% مزارع تحصيلات مدير مزرعه ليسانس و كمتر از آن مي باشد و طي سالهاي 87-1385 بين 10 تا 30 % مديران مزارع از دوره هاي آموزشي استفاده نكرده اند و بيش از 75% مزارع فاقد مسئول فني هستند. اكثر مزارع ازرودخانه براي تأمين آب مزرعه پرورش خود استفاده مي نمايند و 85% مزارع فاقد فيلتراسيون فيزيكي آب بوده و كنترلي روي درجه حرارت آب صورت نمي گيرد. از لحاظ علف هاي هرز، ماهيان هرز و حلزون مشكل حادي در مزارع ديده نشد و پرندگان ماهيخوار نيز معضل مهمي محسوب نمي شوند. در بيشتر مزارع، نمونه برداري بهداشتي و بررسي سلامت ماهيان انجام نمي شود و فقط در زمان بروز تلفات اين فعاليت صورت مي گيرد. باتوجه به موارد مذكور بنظر مي رسد افزايش تلفات طي سه سال مطالعه ناشي از بيماري‌هاي اوليه عفوني نبوده و شايد كم توجهي به مديريت بهداشتي مزارع، مشكلات آب از جمله فاكتورهاي فيزيكي و شيميايي و تراكم بالاي بعضي فيتوپلانكتون ها در آب سبب بروز اين تلفات گرديده كه بيشتر به صورت ثانويه بروز كرده اند. نتيجه كلي اين بررسي نشان مي دهد كه مراكز تكثير و مزارع پرورش در چهار استان اصلي كشور كه بيش از 97 درصد ماهيان گرم آبي در آنها توليد مي شود داراي نواقص و مشكلاتي مي باشند كه به بروز آلودگيهاي مختلف و ايجاد تلفات و نهايتا كاهش راندمان توليد تا زير استاندارهاي بين المللي و زيانهاي آشكار و نهان اقتصادي منجر مي شود. عمده اين نواقص و مشكلات عبارتند از: • عدم وجود زير ساخت ها و سازه هاي مناسب و متنوع براي پرورش ماهي •عدم انجام اصول صحيح پرورش از نظر تامين آب و بچه ماهي مناسب براي پرورش و رعايت اصول بهداشتي. •عدم وجود اطلاعات كامل و كاربردي آبزي پروري و سطح تحصيلات تخصصي مناسب و نيز عدم گذراندن دوره هاي آموزشي مناسب توسط مديران مراكز تكثير و مزارع پرورش كه با انتقال تجربيات و ترويج فناوري هاي نوين همراه باشد. •نداشتن مسئول فني در مراكز تكثير و مزارع پرورش كه از نظر تخصصي و بهداشتي بتواند روند تكثير و پرورش مناسب، بهداشتي و با صرفه اقتصادي را ايجاد كند. •عدم رعايت دقيق اصول بهداشتي در امر تكثير و پرورش و كم توجهي به اين امر مهم. •عدم وجود برنامه اي منسجم و علمي براي توليد كه همراه با رعايت دقيق مسائل مديريت بهداشتي در مراكز تكثير و مزارع پرورش باشد.

Abstract: This study was conducted to identify and trace the major factors for mortalities in warm water propagation and breeding centers, and also to identify the contaminated foci and to draw a dispersion feature of the epizootic diseases in Iran. This project was done simultaneously for 3 years in 4 provinces including; Gilan, Mazandaran, Golestan and khoozestan which are dominant in warm water fishes propagation and breeding. A number of 28 , 28 and 14 fish farms in khoozestan and 7 propagation centers and 58 breeding farms in Gilan, 17, 16 and 15 fish farms in Golestan, 35 fish farms and 1 propagation center in Mazandaran province were selected and monitored randomly. This work was done in a regular duration and interval plan with continuous visits of the propagation and breeding centers using a statistic plan, completing a questionnaire and also sampling. The results of this study in Gilan province revealed that the most visited fish farms did not have the different structures for breeding. Control and prevention measures such as; using air blower system, physical filtration, temperature control, stopping birds and harmful animals’ entrance to the ponds, have been considered by fish farm managers but not all of them paid attention to these measures. Additives to the fish ponds such as; manuring for increasing natural productions or liming, trichlorfon, green malachite, etc. for decreasing bad effects of fish farming environment, relying on personal experiences of the managers are used without considering guide directions and instructions. Most of the fish farm managers don’t have enough information about aquaculture and no high level of related education, and none of the organizations responsible consider regular training courses. The managers of propagation centers have different situations and most of them have attended many fisheries courses. Reductions of production, mortality and different contaminations have been observed in many farms, but no effort has been done to prevent them for the coming years. It seems that identification of different effective factors on the environmental health situation and production, and effort to control and prevent them could have led to a healthy and high level production. The results of monitoring the selected propagation and breeding centers in Mazandaran province showed that the maximum area of the ponds was 6-10 hectares (34.2%). The level of education of the managers was non-academic and they had attended a few training courses. Most centers did not have a technical officer (62.8%), most of the needed fingerling fishes were prepared from Mazandaran province. The minimum water temperature of the centers was recorded 60Oₑc and maximum was 31oc. This was 7oc and 35oc for the weather. Minimum pH of water was 7 and maximum was 9. The feedstuff of the fingerings was mostly from aquatic food producing factory and green grass. Results of this study showed that all of the studied centers in this project in Mazandaran province have done the preparing process of the ponds for breeding the fish. Fish eating birds were one of the fish farmer problems especially in the east part of Mazandaran province. These farms did not have a plan for controlling the birds. Fish eating birds endamage the aquaculture industry in this region greatly. Approximately 60-77% of the centers do not do the biometry, and 80-94.3% of them do not use footbath. 54.3% of the centers did not have the air-blower system, 24 centers (68.5%) did not have a water supply canal and 25 centers (71.4%) were without a drainage canal. Health problems in the studied centers were; the presence of parasites such as; Learnaea, Trichodina, Dactylogyrus, Gyrodactylus, fungus contamination and also lack of oxygen. There was no physical filtration of the inlet water of the ponds in 31.5-34.3% of the centers and at least 60% of those which had the filtration, were unsuitable. There was no appropriate and reasonable foodstuffs and drug storage. Regarding the above mentioned matters and expert examinations, the amount of the warm water cultured fishes meat production has been recorded about 2-2.5 tons per hectare. These amounts of productions are a very important problem in the Mazandaran province warm water fish breeding industry. Monitoring findings in the selected fish farms in Golestan province revealed that about 70.83% of rearing farms lack some basic foundation systems such as; water reservoir, proper aeration system (68.75%) and settling basin (95.8%) and fertilizer leachate basin (95.8%) in their farms. Also, water inlet and outlet status was inappropriate in 47.92% fish farms. Furthermore, only 39.58% of fish farms had a suitable water supply canal. Water Physical filtration was not available in 62.5% of fish farms. Moreover, existence of trash fish in all fish farms confirmed unsuitable water physical filtration in all fish farms in the studied region. Also, there was no fishing pond in 91.67% of studied fish farms and temperature adaptation was not applied for juveniles in 83.33% of fish farms, before introducing to rearing ponds. Besides, using disinfection materials for juveniles was not observed in 47.75% of fish farms. Only 16.67% of fish farms had health sampling. In parasites monitoring, 74.78% of fish farms showed external parasites infestation. Control and prevention operation was not recorded in 60% of fish farms. According to the obtained results, it could be concluded that warm water fish farms in Golestan province do not have adequate infrastructure, knowledge and reasonable health management for intensive culture and need more scientific and solidified plan and also more health management consideration for constant development in their fish farms. According to our studies in Khouzestan province, the culture system was entirely polyculture and 85% of fish farms area was more than 20 hectare extent. Almost 93% of fish farms had no any insurance protection. In more than 78% of fish farms, managers had B.Sc or a lower academic degree, and about 10-30% of farm managers did not use any educational program in 1999-2006 periods, and more than 75% of fish farms had no technical officer. Most of the fish farms used river as water supply and 85% of them did not have water physical filtration and no control was done on farm water temperature. Concerning weed plants, trash fish and snails, no acute problem was observed in mentioned farms and fish eating birds did not have any special problem in studied farms. In most of the fish farms, no health sampling and fish health survey

بررسي وضعيت بهداشتي , بيماريها , مراكز تكثير و پرورش , ماهيان گرم آبي كشور

تهران موسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور

جداول ، نمودار

موسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور 47963