مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - بررسي و پيشنهاد شاخص‌هاي تاثير پژوهش در ايران

چكيده فارسي :

در محافل علمي، دانشگاهي، و حتي سياسي در خصوص اين كه علم و پژوهش چه تاثيرهايي بر توسعه اجتماع داشته‌اند بسيار بحث مي‌شود. اين پژوهش با هدف شناسايي شاخص‌هاي تاثير پژوهش در ايران به انجام رسيده است. روش پژوهش حاضر مرور سيستماتيك بوده كه بر اساس رويكرد هشت مرحله‌اي كوكران شامل: انتخاب موضوع؛ معيارهاي ورود و خروج؛ تعيين استراتژي جستجو؛ تعيين مكان مطالعه؛ انتخاب مطالعات؛ ارزيابي كيفيت؛ استخراج داده‌ها؛ و تحليل و ارائه نتايج، انجام شد. در اين راستا، براي شناسايي نوشته‌هاي مرتبط با موضوع پژوهش، در پايگاه‌هايي كه از نظر جامعه علمي داراي سطحي از اعتبار بودند از قبيل «وب‌آو‌ساينس» «اسكوپوس»، «ليسا»، و غيره، در تاريخ 29 ارديبهشت 1396، و چند پايگاه اطلاعاتي فارسي زبان مانند: گنج، سيد، مگيران، نورمگز، در بازه زماني 29 فروردين الي 6 ارديبهشت سال 1396، كاوش شدند. نتايج اوليه جمعاً شامل 28722 ركورد فارسي و لاتين بود كه طي چندين مرحله مطالعه و پالايش آنها، اين تعداد به 112 ركورد (11 مقاله فارسي زبان و 101 مقاله لاتين) تقليل يافت. پس از مطالعه تمام متن اين مقالات و استخراج شاخص‌هاي تاثير پژوهش از آنها، شاخص‌ها در سه سطح دسته‌بندي شدند: ماكرو (تاثيرات داراي دامنه گسترده؛ مانند اقتصادي، اجتماعي؛ فرهنگي و غيره)، مزو ( دامنه آن محدودتر از سطح پيشين است مانند آموزش؛ پژوهش؛ توليد و غيره)؛ و ميكرو (تاثيرات مشخص قابل سنجش مانند توسعه آموزشي؛ انتشار مقاله؛ استناد و غيره). نتيجه مطالعه تمام‌متن مقالات وارد شده در پژوهش، منجر به شناسايي جمعاً 123 شاخص در سه سطح، و يازده بعد گوناگون شد: آكادميك، آلتمتريكس، بهداشت، اقتصاد، كسب‌وكار، امنيت و دفاع، اجتماع، فرهنگ، محيط‌ زيست، سياست‌گذاري، و خدمات. از اين ميان بيش‌ترين تاكيد پژوهش‌ها بر ابعاد اقتصادي، اجتماعي و بهداشتي و كم‌ترين تاكيد برابعاد خدمات، و امنيت و دفاع بوده است. هم‌چنين، براي پژوهش نيز چارچوب‌هايي ذكر شد، كه هريك به نوعي و از يك رويكرد خاص به چرخه پژوهش نگاه كرده‌اند، ولي روي هم‌رفته مي‌توان گفت كه همان چارچوب پنج مرحله‌اي شامل: ورودي‌هاي فكري يا غير فكري؛ فعاليت‌ها يا فرايندها؛ خروجي‌ فعاليت‌ها؛ برآيند زمان و در نهايت تاثير، نسبت به ديگر چارچوب‌ها كامل‌تر است. نتايج مطالعه آغاز بازه زماني انتشار مقالات تاثير پژوهش را از 1958 نشان داد. هم‌چنين، روند پژوهش‌هاي گسترده در زمينه تاثيرگذاري پژوهش از سال 2010 آغاز شده و در سال 2013 به نقطه عطف رسيده است.