مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - بررسي كاربرد شبكه‌هاي اجتماعي علمي در ارزيابي اثربخشي پژوهش‌ها (مطالعه موردي: تحقيقات حوزه علم‌سنجي)

چكيده فارسي :

با توجه به استفاده فراگير از شبكه‌هاي اجتماعي در عرصه‌هاي علمي و پژوهشي، و از سوي ديگر اهميت توجه به «اثربخشي پژوهش‌ها»، اين مطالعه با هدف بررسي نقش شبكه‌هاي اجتماعي علمي در ارزيابي ميزان تاثير پژوهش‌هاي حوزه علم‌سنجي، در صدد پرداختن به اين مسئله است كه آيا شبكه‌هاي اجتماعي علمي و شاخص‌هاي آن مي‌توانند جا‌يگزين يا مكمل نمايه‌هاي استنادي براي ارزيابي اثربخشي پژوهش‌ها باشند؟ پژوهش حاضر از نوع كاربردي است و با استفاده از روش آلتمتريك (سنجش‌هاي مبتني بر شبكه‌هاي اجتماعي) انجام شده است جامعه پژوهش عبارت است از: مقالات و استنادات منتشر شده در دو مجله هسته حوزه علم‌سنجي يعني (scientometrics و Journal of informetrics) در يك بازه زماني پنج‌ساله (2012 تا 2016). گردآوري و استخراج مقالات اين دو نشريه مستقيما از پايگاه‌هاي اطلاعاتي منتشركننده اين مجلات يعني Springer و ScienceDirect انجام شده است. در اين پژوهش از ميان ارائه‌دهندگان خدمات آلتمتريكس، از داده‌هاي پايگاه اطلاعاتي آلتمتريك كه يكي از مهم‌ترين‌ و معتبرترين ارائه دهندگان خدمات آلتمتريكس محسوب مي‌شود، استفاده شده است. براي گردآوري داده‌هاي پژوهش از ابزار بوكماركلت آلتمتريك كه به‌ رايگان از سايت Altmetric.com قابل دريافت و نصب بر روي مرورگر مي باشد، استفاده شده است. در گام اول پژوهش مقاله‌هاي داراي بيشترين نمره آلتمتريك كه نشان‌دهنده كميت و كيفيت توجهي است كه يك مقاله در رسانه‌هاي اجتماعي دريافت كرده است مشخص شد. در همين راستا علاوه بر تعيين مقالات برتر حوزه علم‌سنجي بر مبناي نمرات آلتمتريكس آنها، حضور مقالات ايراني اين حوزه در رسانه‌هاي اجتماعي مختلف و ميزان اثربخشي آنها نيز مورد بررسي و تحليل قرار گرفت. همچنين به‌ منظور بررسي رابطه ميان حضور مقاله‌هاي بين‌المللي حوزه علم‌سنجي در رسانه‌هاي اجتماعي و عملكرد استنادي اين مقاله‌ها، آزمون‌هاي همبستگي لازم انجام شد. يافته‌ها بيانگر وجود رابطه آماري معنادار، مثبت و درعين حال ضعيف ميان تعداد استنادات مقالات حوزه علم‌سنجي در دو نشريه هسته مورد مطالعه و نمره آلتمتريك اين مقالات، و نيز ميان تعداد خوانندگان مقالات اين حوزه در دو شبكه اجتماعي مندلي و سايت‌ يولايك با تعداد استنادهاي دريافتي آنها در وب علوم بود. در اين پژوهش رابطه آماري معناداري ميان تعداد استنادهاي دريافتي مقالات و تعداد خوانندگان آنها در شبكه اجتماعي توييتر مشاهده نشد. در مجموع يافته‌هاي فوق بيانگر آن است كه برخي شبكه‌هاي اجتماعي و شاخص‌هاي آنها مي‌توانند همانند استنادها بازنموني از اثرگذاري مقالات علمي باشند. با اين حال، با توجه به قوي‌نبودن ضرايب همبستگي، جايگزيني اين دو دسته شاخص توصيه نمي‌شود، بلكه مي‌توان از شاخص‌هاي آلتمتريكس به عنوان مكمل شاخص‌هاي علم‌سنجي در ارزيابي پژوهش و محاسبه اثرگذاري علمي بهره برد.