عنوان :
شناسايي و تحليل ابعاد ساختاري و مفهومي فهرست سرعنوان هاي موضوعي فارسي در مقايسه با فهرست سرعنوان هاي موضوعي كنگره
پديدآورندگان :
شريف عاطفه نويسنده
نام دانشگاه :
دانشگاه فردوسي مشهد
نام دانشكده :
دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي
رشته :
علم اطلاعات و دانش شناسي
كليدواژه زبان طبيعي :
سرعنوان هاي موضوعي كنگره , علم اطلاعات و دانش شناسي , كتابداري , سرعنوانهاي موضوعي فارسي
دامنه موضوعي :
علوم انساني
چكيده :
:
زمينه: فهرست سرعنوانهای موضوعی فارسی به منزله ابزاری استاندارد و ملی جهت بازنمایی موضوعی كتاب‌‌های فارسی از سوی كتابخانه ملی ایران و سایر كتابخانه‌‌ها در ايران مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.
هدف: هدف از انجام این پژوهش، بازشناسي عمیق ویژگی‌های سرعنوانهای موضوعی فارسی در سه حيطه ساختار زباني، شبكه معنايي و نظام مفهومی است.
روش‌شناسي: پژوهش از نوع كاربردي است و به روش تحليل محتوا انجام پذیرفته است. دستور كار كدگذاری مطابق با پرسش‌های پژوهش، چارچوب تعریف شده، مبانی نظری به ویژه در حوزه زبان و بازنگری متخصصان آن حوزه تدوین شد. فهرست سرعنوانهای موضوعی فارسی ویرایش سوم و دو پیوست آن (11233 ركورد) و سرعنوانهای موضوعی مشترك در فهرست كنگره و فارسی (9519 ركورد) به منزله جامعه آماری قرار گرفت. بخشي از داده‌ها از سطح جامعه آماري و بخشی دیگر از طریق نمونه تصادفی گردآوري شد. اما در شناسایی شبكه كلی سلسله مراتب و نظام مفهومی حاكم بر سرعنوانهای موضوعی فارسی تمامی ركوردهای سرعنوانی (84545 ركورد) مورد بررسی قرار گرفت. نظام مفهومی حاصل شده از سرعنوان‌ها با نظام دانشی موجود در ایران و نظام رده‌بندی كنگره مطابقت داده شد.
يافته‌ها: طبق یافته‌ها از نظر ساختار زبانی، سرعنوانهای موضوعی فارسی با 17/86 درصد از زبان طبیعی پیروی كرده‌اند و 87/79 درصد از سرعنوان‌ها پیش‌همارای طبیعی هستند. از نظر دستوری شكل غالب سرعنوان‌ها به صورت اسم (1/96 درصد) و گروه اسمی (87 درصد) است. تفاوت معناداری میان دو فهرست از نظر نوع زبان، وجود یادداشت دامنه و وجود شماره رده برقرار است. از نظر شبكه معنایی، تفاوتی اساسی و معنادار میان دو فهرست قابل مشاهده است. بیشترین ارتباط میان نظام موضوعی و رده‌بندی كنگره در رده‌های علوم (5/19%)، فناوری (4/14 %)، علوم اجتماعی (6/10 %)، پزشكی (5/9 %) و فلسفه و روان‌شناسی (6/6 %) است. در تحلیل نظام مفهومی سرعنوانهای موضوعی 241 درخت سلسله مراتب شناسایی شد. بزرگترین درخت‌ها به منزله سرعنوان رأس (از جمله پزشكی و روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، فلسفه، قراردادها، ریخته‌گری، ریاضیات، مدیریت، حقوق و ...) در نظام مفهومی تعیین شد. یافته‌ها نشانگر تفاوت سرعنوانهای رأس فهرست كنگره با فهرست فارسی است. بیش از نیمی از سرعنوانهای رأس (26/55%) با عنوان رشته‌های تحصیلی تطابق واژگانی ندارد و تنها 05/21 درصد از سرعنوان‌ها در تطابق كامل‌اند. در تحلیل دامنه موضوعی مشخص گردید كه نظام مفهومی حاكم بر سرعنوانهای موضوعی جزئی‌تر از محتوای رشته‌های تحصیلی در ایران است و بخش كوچكی از نظام دانشی ایران و نه تمامی آن به صورت درخت سلسله‌مراتبي نظم يافته و بازنمایی شده است. در بررسی تطابق واژگانی سرعنوانهای رأس با رده‌بندی كنگره مشخص گردید كه 05/71 درصد از سرعنوانهای رأس عیناً با همان واژگان در دو ابزار وجود دارند. در مجموع، نظام مفهومی در فهرست سرعنوانهای موضوعی فارسی تنها در تعداد معدودی از حوزه‌ها نظم یافته است و در سایر حوزه‌ها پیوند میان موضوعات به واسطه رابطه سلسله مراتبی، آن گونه كه انتظار می‌رود برقرار نشده است.
نتيجه‌گيري: با توجه به كاستی‌های فهرست سرعنوان‌ها به ویژه ضعف و اشكال در شبكه روابط معنایی و نظام مفهومی آن لازم است این فهرست در جهت غنی‌سازی شبكه معنایی میان سرعنوان‌ها و پوشش تمامی حوزه‌های دانش در ایران مورد بررسي و بازنگری قرار گیرد
