پديدآورندگان :
مردی ممقانی، محمدحسین تهیه و تدوین , پرهیزگاری، عباس تهیه و تدوین , محمودی، حسین تهیه و تدوین , دیبایی، محمد اظهارنظر کننده , احمدیان، مریم اظهارنظر کننده , فولادی، شهاب الدین اظهارنظر کننده , مهدوی، غلامرضا اظهارنظر کننده , برزگر خسروی، محمد اظهارنظر کننده , ابوحمزه، داریوش ناظرعلمی , روحانی، علی ناظرعلمی
چكيده فارسي :
در این گزارش به آسیب شناسی نحوه وصول حق بیمه توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخته شده است و هدف آن بررسی ریشه های ایجادکننده مشکلات برای کسب وکارها در ارتباط با سازمان تأمین اجتماعی است. در ابتدای گزارش برای روشن شدن ضرورت وصول حق بیمه و فضای فعلی فعالیت سازمان تأمین اجتماعی از منظر پایداری مالی، به محورهای درآمدی سازمان تأمین اجتماعی و موارد عمده ایجادکننده عدم پایداری در منابع و مصارف سازمان تأمین اجتماعی پرداخته شده است و در ادامه فرایند وصول حق بیمه به عنوان نقطه ارتباط بین سازمان تأمین اجتماعی و کسب وکارها مورد بررسی قرار گرفته است. شایان ذکر است که علاوه بر مشکلات مربوط به شیوه وصول حق بیمه، محدودیت های مالی سازمان تأمین اجتماعی باعث فشار مضاعف به کسب وکارها می شود و ضروری است که به منظور رفع مشکلات کسب وکار، علاوه بر راهکارهای کوتاه مدت و میان مدت، اصلاحات اساسی در ساختار تأمین اجتماعی نیز در دستور کار قرار گیرد.
از منظر درآمدی سازمان تأمین اجتماعی چهار منبع اصلی درآمد را براساس ماده (28) قانون تأمین اجتماعی شناسایی می کند که عبارتند از:
1 . حق بیمه مربوط به حقوق و دستمزد،
2. درآمد حاصل از وجوه ذخایر و اموال سازمان،
3. وجوه حاصل از خسارات و جریمه های نقدی مقرر در این قانون،
4. کمک ها و هدایا.
سازمان تأمین اجتماعی حق بیمه مربوط به حقوق و دستمزدها را از طریق لیست دستمزد کارکنان (که شرکت ها ماهیانه به سازمان ارائه می کنند) از شرکت ها دریافت می کند. علاوه بر این به استناد مواد (38) و (41) قانون تأمین اجتماعی که با هدف نظارت بر اجرای قانون و وصول حق بیمه ذکر شده در ماده (28) بوده است، سازمان تأمین اجتماعی حق بیمه را با مکانیسم دیگری تحت عنوان بیمه قراردادهای پیمانکاری از فعالان بخش خصوصی وصول می نماید.
با توجه به منابع درآمدی سازمان تأمین اجتماعی و هزینه های مربوط به بازنشستگی، از کارافتادگی، بازماندگان، بیکاری و بیمه سلامت باید اذعان کرد که این منابع در صورت تداوم روند فعلی به دلایل مختلف نمی تواند پوشش دهنده هزینه های سازمان تأمین اجتماعی باشد. ازجمله این دلایل می توان به بیشتر بودن رشد تعداد مستمری بگیران در هر سال نسبت به رشد حق بیمه پردازان نسبت به سال های قبل، افزایش امید به زندگی و ازسوی دیگر کاهش سن بازنشستگی به دلیل بازنشستگی های پیش از موعد، مطالبات سازمان تأمین اجتماعی از دولت و همچنین بازده پایین سرمایه گذاری های صورت گرفته اشاره کرد. به طور کلی این عوامل به دلیل ایجاد ناترازی در منابع و مصارف سازمان تأمین اجتماعی باعث می شود بر خلاف رویه قانونی فشار بیشتری از جانب تأمین اجتماعی به کسب و کارها اعمال شود (اصلاح این موارد نیازمند اجرای اصلاحات پارامتریک و ساختاری در نظام تأمین اجتماعی کشور است).
طبق گزارش های داخلی و خارجی محیط کسب وکار، دشواری فرایندهای پرداخت حق بیمه تأمین اجتماعی از چالش های مهم محیط کسب وکار کشور محسوب می شود. براساس گزارش انجام کسب وکار بانک جهانی، کسب رتبه 144 در نماگر پرداخت مالیات (که مجموع موانع کسب وکارها در پرداخت مالیات و حق بیمه تأمین اجتماعی را می سنجد) وضعیت نامناسب تعامل سازمان تأمین اجتماعی با کسب وکارها را نشان می دهد. همچنین امتیاز نامناسب مؤلفه «رویه های سختگیرانه اداره های کار و بیمه تأمین اجتماعی برای مدیریت نیروی انسانی» در گزارش پایش محیط کسب وکار ایران که به صورت فصلی توسط اتاق بازرگانی ایران تهیه می شود، انعکاس دیگری از نارضایتی فعالان اقتصادی از عملکرد سازمان تأمین اجتماعی در ارتباط با کسب وکارها است.
ازسوی دیگر گستره کسب وکارهایی که در تعامل با سازمان تأمین اجتماعی هستند نیز بسیار گسترده است به نحوی که براساس سالنامه آماری سال 1398 سازمان تأمین اجتماعی، تعداد بیمه پردازان اجباری این سازمان بالغ بر 10 میلیون و 700 هزار نفر بوده است. همچنین افرادی که به صورت مستقل اقدام به فعالیت می کنند و کارفرمای مشخصی ندارند (مانند رانندگان، قالیبافان، کارگران ساختمانی، اشخاص دارای حرف و مشاغل آزاد، بیمه شدگان اختیاری، مستخدمین مساجد، مداحان و...) مشمول بیمه های خاص سازمان تأمین اجتماعی می شوند که جمعیتی بالغ بر 4 میلیون نفر را دربرمی گیرند.
موارد مذکور نشان دهنده اهمیت ویژه و اثرگذاری بالای شیوه تعامل سازمان تأمین اجتماعی بر محیط کسب وکار و تولید کشور است. به صورت خلاصه مهم ترین عوامل پایه ای که با توجه به فضای قانونی فعلی موجب بروز مشکل در تعامل کسب وکارها با سازمان تأمین اجتماعی می شود در ادامه ذکر و در متن گزارش به صورت مختصر و با ذکر مصادیق عینی تبیین شده است.
