التحليل المورفولوجي لعبث الاقدار لنجيب محفوظ

بررسي ريخت‌شناسي «عبث الاقدار» نجيب محفوظ بر اساس نظريه پراپ

نخستين تلاش‌هاي روايت‌شناسان براي تدوين قانوني ثابت براي بررسي قصه‌ها از زمان ارسطو آغاز شد و سرانجام در قرن بيستم، با ظهور فرماليست‌ها گسترش يافت و شكل قانونمند و سازمان‌يافته‌اي پيدا كرد. ولاديمير پراپ، از نخستين كساني است كه پس از تلاش‌هاي فراوان براي بررسي قصه‌ها و الگوي حاكم بر آنها توانست عناصر ثابت در ساختار قصه‌ها را شناسايي و ارايه كند. بر اساس نظر پراپ، قصه‌هاي پريان از نظر قهرمانان و عملكردشان به‌رغم تنوع ظاهري، يگانگي و انسجام ساختاري دارند و همه كاركرد آنها به 31 كاركرد محدود مي‌شود. يافته‌هاي او، سرمشق بسياري از منتقدان و پژوهشگران ادبي در تحليل داستان قرار گرفت و بسياري از محققان عرب نيز از شيوه پراپ در آثار و پژوهش‌هاي خود بهره بردند. يكي از نويسندگاني كه از روش پراپ تاثير پذيرفت، نجيب محفوظ است. او در آثارش از عناصر فرهنگ عربي در كنار اَشكال فرهنگ غربي بهره برده‌است. ازآنجايي‌كه ميان ساختار رمان عبث الاقدار و قصه‌هاي پريان وجوه مشتركي وجود دارد، اين پژوهش مي‌كوشد تا اين روايت را با هدف ارزيابي كارايي و قابليت الگوي پراپ در تحليل ريخت‌شناسانه اين روايت، تحليل و بررسي كند. نتايج به‌دست‌آمده نشان مي‌دهد اين رمان با دستاورد پراپ همخواني دارد؛ اما در عبث الاقدار برخلاف تكثر و تنوع ظاهري، تعداد عملكردها محدود و توالي آنها بسيار به هم شبيه است و درمجموع مي‌توان گفت روايت عبث الاقدار و افسانه‌هاي پريان، ساختار واحدي دارند.

The examination of stories and narrations under any title began at the time of Aristotle and was enforced at the beginning of 20th century with the advent of formalists. At the same time, Russian folklorist, Vladimir Propp, took the pattern of the narratologists, and introduced a method for the examination of stories. By structural study of Russian fairy tales, Propp extracted the dominated pattern of these stories and showed that fairy tales, in spite of their superficial plurality and diversity, enjoy a kind of unity and similarity in regard to the types of heroes and their actions. He found that all available functions in the stories are confined to 31 functions. This achievement is considered as the initiation of modern narratology. Najib Mahfouz, the most famous modern Arab novelist, is one of writers whose narrations and stories are full of symbolic elements from the East and modern structural forms from the West. This study aims to examine and analyze the novel of Abbas Al-Aghdar by Najib Mahfouz in order to evaluate the efficiency and capability of Propp’s pattern. The results are in significant coordination with Propp’s achievement; it shows that in the novel of Abbas Al-Aghdar in spite of superficial plurality and diversity of characters, the number of functions is limited and their sequences are the same to the extent that one can say that this historical novel and fairy tales have a unified structure. It also demonstrates that Propp’s pattern has the capability to structurally analyze and examine the historical novels.