بازگشت به مركز در «التوهم» حارث محاسبي

حارث محاسبي در «التوهم»، سفر روح به جهان ديگر را به شيوه دوم‌شخص و در قالب معراج‌نامه روايت مي‌كند. از شاخص‌ترين عناصري كه سفرنامه و به تبع آن معراج‌نامه بر اساس ماهيت خود بر آنها استوار است، زمان و مكان است. زمان و مكان در ارتباط با شهود روح، فضاي عالم مثال است. فضايي كه با بازسازي زمان‌هاي موعود، دوري و نزديكي به مركز را در دو مكان مجزا نشان مي‌دهد. جايي كه پروردگار سيماي كريم خود را به‌تمامي بر مومنان آشكار مي‌كند، بالاترين نقطه بهشت است. بر اساس نظرات ميرچا الياده تجربه ديني تكرار عوالم روحاني است. زمان نيرومند و شگفت‌انگيزِ نخستين تجلي، تكرار مي‌شود و ابديت مقدس در حادثه موخر رستاخيز، ميثاق نخستين را يادآوري مي‌كند. در اين پژوهش مكان و زمان سفر روح و كهن‌الگوهاي مربوط به آن‌ را از ديد اسطوره‌شناسي مي‌كاويم. آيا ساحت خيال از ناخودآگاه جمعي غني شده، و با ترسيم سفر روح به حد اعلاي قربت، انسجام‌يافتگي و تماميت را نشان مي‌دهد؟ روح چه مسيري را طي مي‌كند تا دوباره نخستين روزهاي آفرينش را در مركز هستي، جايي كه در گل آدم دميده شد، تجربه كند؟ توصيفات دقيق، زيبا و ادبي محاسبي در كنار غناي فراحسي، التوهم را از معراج‌نامه‌هاي ديگر متمايز كرده‌است.