روش، روشهاي طراحي و روشهاي طراحي در معماري

رساله گفتار در روش درست راه بردن عقل رنه دكارت را متن بنیادی تفكر مدرن و تمدن مدرن میدانند و نكته كلیدی و اصلی آن را تأكید دكارت بر روش، به گونه ای كه امروزه این رساله با عنوان اختصاری گفتار در روش شناخته می شود. در بررسی گفتار دكارت درباره روش، مشخص میشود كه روش دكارتی كه بر مبنای الگویی هندسی پرداخته شده است، خود بر چند پایه استوار است كه از جمله آنها می توان از اینها نام برد: تعریف انسان به عنوان جوهر اندیشنده (Res Cognitas)، عقل گرایی (Rationalism)، تأكید بر یكسانی و برابری همه آدمیان از لحاظ عقلانی و نادیده گرفتن تفاوتهای فرهنگی، سوبژكتیویسم (Subjectivism) و تقابل عالم و آدم، ورا زمانی، ورا مكانی و ورا تاریخی بودن روش و در یك كلمه: فرمالیسم. خواست دكارت از روش چیزی بود كه همه بتوانند با كاربست آن، بركنار از هر زمینه و محتوایی، به حقیقت دست یابند. جدا كردن صورت از محتوا و اولویت دادن به صورت فرمالیسم- میراث دكارت است كه ریشه در سوبژكتیویسم و تقابل عالم و آدم دارد. تقابلی كه بیشتر كوشش اندیشمندان بعدی، نظیر لایبنیتس و اسپینوزا و كانت را به رفع آن معطوف كرد و موجب انتقادهای فراوانی بر دكارت شد. اساسیترین این انتقادها را میتوان در هایدگر بازجست، به گونه ای كه گادامر كه از بزرگترین شاگردان و اندیشمندان مكتب هایدگر است از تقابل ’حقیقت‘ و ’روش‘ سخن می گوید و نیز پست مدرنیستها در تقابل با روشگرایی دكارتی، خود را تعریف می كنند. پس از معرفی روش به معنای مدرن آن و طرح و بررسی انتقادی آن، این مقاله نخست به معرفی روشهای طراحی به طور كلی و پس از آن، به صورت ویژه به روش های طراحی در معماری می پردازد. در یك نگاه كلان می توان طراحی را مشتمل بر سه بخش تجزیه، تركیب و ارزیابی می دانند و در هر بخش هم روشهای متفاوتی ارائه می كنند، در بخش تجزیه از روشهای نظریه تصمیم، تحلیل ارزش، مهندسی سیستمها و ... در بخش تركیب از ماتریس تعامل، شبكه تعامل و ... بهره میبرند. روشهای طراحی مورد بحث تا اینجا اختصاص به معماری ندارد بلكه در سایر رشته ها نیز بكار می رود. روشهای طراحی در معماری را به گونه های مختلفی دسته بندی كرده اند، جفری برادبنت (Geoffrey Broadbent) در كتاب طراحی در معماری: معماری و علوم انسانی به بازشناسی چهار روش طراحی در تاریخ معماری می پردازد؛ عملگرا (Pragmatic) ، نمادگرا (Iconic) ، قیاسی (Analogical) و قاعده گرا (Canonic) . كه به شرح كوتاهی از آنها خواهیم پرداخت. جدا از نگاه تكوینی-تاریخی برادبنت، روشهای طراحی در معماری را به اشكال دیگر نیز دسته بندی كرده اند كه می توان به روشهای ارجاع به طبیعت و هندسه، الگو قراردادن موسیقی و ریاضیات، رخدادهای تصادفی و ناخودآگاه، نگاه به گذشته، كاركردگرایی، منطقه گرایی، فرایندهای زاینده (مرفینگ، فولدینگ، طراحی پارامتریك) اشاره كرد كه سعی میشود هر یك جداگانه معرفی شوند. با نظر به این انتقادات، این مقاله، به روش انتزاعی و فرمال نمی پردازد بلكه روش را با هدف و مقصد با هم در نظر می گیرد. یعنی فرم و محتوا و روش و هدف را جدا نمیانگاریم و آنها را در ارتباط مستقیم و دو سویه با یكدیگر میدانیم، هر روشی به هدفی خاص می انجامد و هر هدفی هم با هر روشی دست یافتنی نیست. پس به جای پرسش از روش طراحی، از روش طراحی و هدف از طراحی پرسش می كنیم.