فن شناسي و سبك شناسي حوضخانه هاي مساجد ايراني اسلامي (نمونه موردي : حوضخانه هاي مساجد شهرستان مهاباد)

با شروع دوره اسلامى و توجه بیشتر به طهارت و پاكى ، حوض و حوضخانه با كاربردهای مختلف و تزئینات متنوع، به عنصری مهم در معمارى اسلامى تبدیل گردید. حوض/ حوضخانه، آبگیرى مصنوعى و گاه طبیعى، مسقف یا روباز، كاربردى یا تزیینى در جاهاى گوناگون است كه آب آن از نهرها ، چاه و باران تامین می شد و از این آب، بسته به كاركرد اصلی بنا (مساجد،كاخ ها، باغ ها و خانه ها) به منظور آشامیدن، آبیارى، غسل و وضو استفاده می شدهاست. بنابراین حوض/حوضخانه را علاوه بر اینكه میتوان جزئی جدایی ناپذیر از معماری اسلامی دانست، ركنی مهم نیز در معماری سنتی به شمار آورد. حوضخانه های مساجد ایرانی اسلامی، از یك سو به دلیل معماری منحصر به فرد (اعم از سازه، نورگیریها، تاقها و حتی نحوه تأمین آب این حوضخانه ها) و از سویی دیگر به علت استفاده و كاربرد آن در مناطق خاص، فرصتی مناسب برای بررسی یك بنای ویژه را در اختیار ما قرار میدهد. دراین نوشتار، به فن شناسی و سبك شناسی حوضخانه های مساجد ایرانی اسلامی به صورت عام و مساجد شمال غرب كشور (نمونه موردی:مساجد شهرستان مهاباد) به صورت خاص پرداخته شد. در این بین، حوضخانه مساجد عباس آقا، شاه درویش و رستم بیگ این شهرستان انتخاب و از طریق مشاهده، مصاحبه و مطالعات كتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات پرداخته شد. یافته ها نشان داد، رابطه معقولی میان كالبد این آثار و سازه تشكیل دهنده آن وجود دارد كه موجب جذابیت و موفقیت آن شده است. ساخت حوضخانه در مساجد شهرستان مهاباد به دوره های صفویه و قاجاریه می رسد كه همگی این بناها از یك فرم معماری پیروی می كنند. یك تاق كلمبو با آجرچینی رگ چین كه بر روی چهار تویزه (دو تویزه اصلی در جبه های شمالی و جنوبی و دو تویزه فرعی در جبه های شرقی و غربی) اجرا شده و گوشه سازی آن در داخل بنا به روش دمغازه حل شده است. جرزهایی در گوشه های بنا كه بار سقف رابه پی (كه از نوع پی شفته آهكی است) منتقل می كنند. دیوارهای این بناها از خشت و آجرهای چهار گوش قرمز بوده كه به روش هم چین با ملات گچ و خاك كنار یكدیگر قرار گرفته اند تا علاوه بر سرعت بخشیدن به اجرا و دارا بودن مقاومتی مناسب در برابر عوامل طبیعی و انسانی، در تعدیل دمای هوای داخل بنا نیز، نقشی برجسته ایفا نمایند. در فضای داخلی این حوضخانه ها، حوض در مركز بنا واقع شده و از آن برای وضو گرفتن استفاده می شده است. آب این حوضخانه ها از چشمه هایی كه از كوه جریان دارند، تامین گردیده و دوباره از آن سر ریز می شده است .