سنجش فشردگي فرم شهري با هدف ارزيابي پايداري الگوي توسعه در كلان شهر مشهد

Compact urban form measurement aimed to assess the sustainability of development in the metropolitan city of Mashhad

فشردگی یا پراكندگی ساختار فضایی شهر یكی از مهم ترین عوامل پایداری شهر به شمار می آید. در این مقاله با استفاده از 3 شاخص فرم شهر یعنی تراكم، تنوع، مركزیت تلاش شده است تا درجه فشردگی شهر به لحاظ پایداری فرم شهری مشخص شده و این میزان پایداری در سطح مناطق شهر مشهد با یكدیگر مقایسه گردد. بدین منظور از روش های خودهمبستگی فضایی (مورتن و گری) و ضرایب آنتروپی و جینی به استفاده شده است. ضرایب نشان می دهد كه ناپایداری در فرم شهر مشهد به وضوح دیده می شود. نابرابری و ناهمسنگی در توزیع و تراكم جمعیت و اشتغال، پراكنش بی برنامه الگوی توسعه شهر (گری 1/2) از مشكلات ساختاری فرم شهر مشهد است. در عین حال با محاسبه مركزیت و ضریب به دست آمده از موران (0/07- و 0/11- ) به نظر می رسد فرم شهر از حالت تك هسته مركزی به چند هسته ای با مركزیت ثانویه مناطق 1 و 8 و 11 تغییر می یابد؛ كه این نشان دهنده پایداری تدریجی فرم شهر است اما روشن است كه برای افزایش پایداری فرم شهر باید الگوی توسعه مشهد به سمت افزایش فشردگی، توزیع متعادل مشاغل و خدمات و نیز افزایش سطح برخورداری از كاربری تركیبی حركت كند.

compactness or dispersion of urban spatial structure is one of the most important factors of sustainability of the city. In this paper, by using three indicators of urban form namely density, diversity and centrality, the degree of urban compactness specified in term of sustainability of urban form and then sustainability of urban areas of Mashhad compare to each other. For this purpose, methods of spatial autocorrelation (Moran and Gary) and entropy and Gini coefficients has been used. Coefficients indicate that unsustainability is clearly seen in the form of Mashhad. Inequality and lack of balance between the distribution and density of population and employment and unplanned urban development pattern (Gray 2/1) are structural problems of form of Mashhad. Nevertheless by calculating centrality and coefficient obtained moran(0.11 and -0.07) seem the form of city has been changed from concentric single-core form to polycntric form with second centrality of 1,8 and 11 urban areas. This indicate the progressive sustainability of urban form but the development pattern of Mashhad should be directed to rise of compactness, balanced destributions of employments and services and also increasing the level of access of mixed land use.