جايگاه "پيران و مشايخ" در ديوان اشعار جامي

عنايت و توجه پادشاهان قرن هشتم و نهم، به پيران و مشايخ بزرگ و تكريم آنان و همچنين اظهار ارادت و تعلق خاطر فراوان سلاطين و شاهزادگان تيموري نسبت به خانقاهيان و بزرگان صوفيه، يكي از دلايل بسيار مهم رواج عرفان و تصوف در اين ادوار بوده است. به طوري كه در قرن نهم، كم تر شاعر يا نويسنده اي را مي يابيم كه در آثارشان از لغات و اصطلاحات عرفاني بهره نگرفته باشند. جامي نيز، به عنوان يكي از بزرگ ترين شعراي قرن نهم، شاعري صوفي مسلك همراه با تفكرات عرفاني است. لغات و اصطلاحات عرفاني در ديوان اشعارش، خصوصا در غزل ها و قصايدش به وفور يافت مي شود كه بسيار درخور تأمل و توجه است. واژه هاي "پير"، "رند"، "شيخ"، "مراد"، "قطب" و "مرشد" كه در فرهنگ هاي اصطلاحات عرفاني، تقريبا به يك معناست، در ديوان اشعار جامي به همان معنا و مفهوم به كار برده شده است؛ با اين تفاوت كه "پير"، "رند"، "قطب" و "مراد" به طور كامل از بار معنايي مثبت برخوردارند، اما در مورد شيوخ چنين نيست. آنان به دو دسته ي شيوخ وارسته (مقبول) و شيوخ متظاهر و رياكار (منفور) تقسيم مي شوند. مقاله ي حاضر نگاهي دارد به ديدگاه جامي در مورد پيران و مشايخ قرن نهم، كه عده اي از آنان همانند پيران و مشايخ قرن هفتم و هشتم از زمره ي شيوخ وارسته و آگاه بوده و عده اي هم ظاهر پرست و عوام فريب بوده اند.