بررسي كار كرد دوگانه ي زبان «سخن و سكوت» در كلام و انديشه ي مولانا

زيان در تكامل شخصيت انسان نقش مهمي ايفا مي كند و كاركرد دوگانه ي آن يعني سخن و سكوت، هريك به تنهايي مي تواند سبب تعالي يا تنزل او شود. حضرت مولانا درباره ي خاصيت دوگانه ي زيان صفت «كشف» و «كيف» را بيان مي كند و با ويژگي هاي «گويايي» و «خموشي»؛ «گنج» و «رنج» به توصيف آن مي پردازد. هنگامي كه مريدان خود و خود را به سكوت و خاموشي فرا مي خواند از ارزشمندي سخن غافل نيست اما جان هوشمند و بي قرار او، هنگامي كه به مرحله ي بيان معاني ژرف حقايق الهي مي رسد مخاطبي كه گنجايش درك آن سخنان را داشته باشد نمي يابد پس از ادامه ي سخن باز مي ماند و سكوت به عنوان آخرين مرحله ي كوشش او براي بيان معرفت ناب حق - تعالى - جلوه گر مي شود. رازهايي كه او از آن سخن مي گويد از فرط عظمت در قالب الفاظ نمي گنجد و ظرفيت محدود افهام بشري ياراي درك آن را ندارد و «دهاني به پهناي فلك مي خواهد. هنگامي كه مولانا به مرحلهي فنا مي رسد و جذب انوار حق مي شود در پي نوعي مكاشفه و الهام دروني سخن مي گويد و معاني غيبي به اضطرار از دل او مي جوشد اما صفات بشري او را از مسير در عرش به عالم فرش باز مي گرداند و وادار به سكوت مي كند. از سويي حرمت و قداست موهبت كلام را دريافته و از سوي ديگر محدوديت فكري مخاطبان و عوام او را از ادامه ي سخن باز مي دارد. گاه نيز با وجود سازگاري مخاطبان در درك مفاهيم و معاني مندرج در نطق و سكوت» خاموش شده، مستغرق بحر الهي مي گردد. او سر الهي را نه گفتني و نه شنيدني بلكه دريافتني مي داند. به اعتقاد او زبان در شرح مكنونات غيب ناتوان است. سخن و سكوت مولانا هر دو محصول كشف و شهود اوست.