ميزان انطباق هجاي تكيه بر وزني و هجاي تكيه بر واژگاني در اشعار عاميانه كردي كرمانشاهي

در اين نوشته مي كوشيم تا ارتباط بين هجاي تكيه بر وزني و هجاي تكيه بر واژگاني را در پايان هر شطر در اشعار عاميانه كردي كرمانشاهي بررسي كنيم. بدين منظور پيكرهاي حاوي 120 مصراع شعر عاميانه كردي كرمانشاهي را از كتاب ترانه هاي سرزمين مادري، موزوني (1392) گردآورديم و پس از بررسي آنها در بافتيم كه با در نظر گرفتن يك استثنا و سه ضرورت وزني، مي توان انطباق تكيه واژگاني و تكيه وزني را در اشعار كردي كرمانشاهي توجيه كرد. در اين پژوهش فرض را بر اين مي گذاريم كه هميشه هجاي تكيه بر وزني با هجاي واژگاني تكيه بر منطبق است، اما گاهي به موارد عدول از قاعده برخورد مي كنيم. موارد عدول از قاعده را به راحتي با يك استثنا و سه ضرورت زير مي توان توجيه كرد: استثنا اينكه همواره هجاي پاياني در شطر پاياني مصراع، چه تكيه واژگاني بگيرد چه نگيرد، داراي تكيه وزني است؛ اما در شطرهاي غير پاياني وضعيت اينگونه نيست و فقط در حدود پنجاه درصد موارد، تكيه وزني و تكيه واژگاني منطبق بر هم هستند. در اينجاست كه سخن از سه ضرورت به ميان مي آيد: 1) به ضرورت وزن مي توان گروه واژه بست را به عنوان كلمات واژگاني در نظر گرفت و واژه بست را نيز داراي تكيه وزني كرد، 2) به ضرورت وزن، گاهي مي توان شناسه هاي فعل را تكيه بر كرد، 3) به ضرورت وزن مي توان هجاهاي غير پاياني واژه را به شرطي كه از نظر كميت سنگين باشند، تكيه بر وزني كرد. از آنجا كه هجاي پاياني شطر دوم، طبق استثنايي كه گفتيم، همواره ضرب آواست، محاسبات ما نيز عمدتا روي هجاهاي پاياني شطر نخست متمركز خواهد بود، گرچه آمارهاي مربوط به هجاهاي پاياني شطر دوم را عرضه خواهيم كرد.