تحليلي بر طنز انتقادي «آكبلاي» علامه دهخدا

علامه دهخدا، اديب مرد سياست، يكي از چهره‌هاي ماندگار ادبيات معاصر و از روشنفكران نهضت مشروطه است. مجموعه مقالات دهخدا تحت عنوان «چرند و پرند» و همين طور «ديوان اشعارش»، نه تنها در بين مردم محبوبيت خاصي دارد، بلكه از ديدگاه ادبي نيز داراي ارزش و اهميت والايي است. اشعار و مقاله‌هاي طنزآميز دهخدا بي ترديد در زمره ي شاهكارهاي ادب فارسي به شمار مي‌آيد. در اين مقاله نخست ابعاد شخصيتي و عرصه هاي مطالعات ادبي علامه دهخدا معرفي شده و سپس با تمركز بر بعد شعر و شاعري وي، پس از بيان ويژگي هاي عصر مشروطه، به تاثير آن بر نثر و بخصوص نظم در اين دوره پرداخته شده است. در ادامه به تحليل يكي از اشعار انتقادي دهخدا «آكبلاي» پرداخته شده است. در اين شعر، دهخدا با مهارت و شيوه خاص خود، كبلائي را منادا قرار مي‌دهد و زبان به انتقاد از شخصيت كبلائي مي‌گشايد. در اين بين نه تنها كبلائي را به مخاطب معرفي مي‌كند، بلكه در پس شخصيت كبلائي و فعاليت‌هاي او، خود دهخدا و فعاليت‌هايش را معرفي مي‌كند و در نهايت از اوضاع جامعه انتقاد مي‌كند. انتقاد دهخدا از فقر، رواج بي غيرتي و سرگرم بودن حكام به لهو لعب و بي خبري آنان از اوضاع مردم، رواج رشوه، نبود قانوني كه به داد مردم مظلوم برسد، است. اميد او به اصلاح اين مشكلات، كه آنقدر بعيد است كه گويي در تن مرده جان تازه بدود، اشاره انتقاد آميز دهخدا به اوضاع اجتماع است.