بررسي جايگاه طبقاتي زنان در هزار و يك شب

هزار و يك شب را مي توان مادر قصّه هاي جهان ناميد؛ مجموعة قصه هايي كه قرن هاي متمادي دهان به دهان و سينه به سينه در ميان اقشار مختلف مردم نقل مي شده و در برگيرندۀ ويژگي هاي روحي، مباني اخلاقي، باورها، رؤياها و تخيّلات اقوام مشرق زمين است. از اين رو اين پژوهش در پي آن است كه به طبقه بندي حكايت هاي زنان و ميزان حضور كنش مند و يا كنش پذير آنها بپردازد و اين كه هر كدام از اين زنان در چه طبقة اجتماعي به سر مي برند و نقش و عملكرد آنان در اين جايگاه طبقاتي چگونه است. در جامعة آماري اين پژوهش، مجموعه حكايت هاي جلد اول هزار و يك شب مورد توجه قرار گرفته و روش تحقيق، توصيفي تحليلي و مبناي پژوهش بر اساس روش تحليل محتوا بوده است. همچنين گردآوري داده ها و اطلاعات با استفاده از منابع كتابخانه اي و در صورت لزوم با نمودار، جدول و شكل است. اين طبقه بندي چهار گروه كنيزان، زنان درباري، زنان غيردرباري (عوام) و عجوزان را شامل مي شود. آمار نشان مي دهد حضور كنيزان درصد بالايي از زنان را به خود اختصاص داده است كه با مستندات تاريخي زندگي خلفاي عباسي و حضور چشمگير كنيزان به جاي زنان شاهان همخواني دارد و لازم به نظر مي رسد از آنها به عنوان يك طبقه در نظام قشربندي اجتماعي ياد شود. از سوي ديگر شهرزاد، چون خود از طبقه وزيران است، قصه هاي آغازين را در فضايي اشرافي بيان مي كند. اما كمكم زنان عامه و طبقات مختلف را به فضاي قصه هاي خود وارد مي نمايد. حضور زنان غير درباري در بيست حكايت آخر، رو به فزوني است و علقة هزار و يك شب را به ادبيات مردمي به اثبات مي رساند. طبقة ديگر زنان، عجوزان هستند كه در زمرۀ قدرتمندترين زنان قصه ها نمود يافته اند. مهم ترين و اصلي ترين نقش اين عجوزكان، دلالي و واسطه گري بين عشاق است در بيشتر قصه هاي هزار و يك شب اين مردان هستند كه ابزاري در دستان عجوزان به شمار مي رود.