تجلي نگاره ها درخانه هاي تاريخي كرمان؛ رمزگشايي از نقش سرو و هدهد در خاطره جمعي

Expression of Icons in Kerman historical houses: decoding cypress and Hoopoe inscriptions in collective memory

تحقق أنس با فضا و خاطره انگيز بودن، به معماري تاريخي شهرهايي چون كرمان تشخص ويژه اي بخشيده است. اما چه نمادهاي معنايي يا صوري در آفرينش چنين فضايي متأثر از هنر و معماري اسلامي مشاركت داشته اند؟ اين پژوهش با الگوي مطالعات ميان رشته اي و با هدف بازشناسي باورهاي مردم و فرهنگي كه موجب چنين وحدتي ما بين پيشه ها و معماري شده، انجام گرفته و به معرفي برخي از نمادها و سمبل هايي مي پردازد كه با داشتن سابقه تاريخي، در زندگي مردم حضور يافته و در قالب هنرهايي همانند قالي بافي، گچ بري، كاشي و آجركاري، به ساختار و آرايه هاي فضا غنا بخشيده اند. مقاله حاضر با راهبرد تحقيق كيفي و روش تحقيق تحليلي انجام شده است. نمونه ها به روش مورد پژوهي انتخاب و با تكنيك مقايسه تطبيقي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. يافته هاي اين تحقيق نشان مي دهد كه مابين اين عناصر سمبليك، وحدت كاركردي و شكلي وجود داشته و علت بكارگيري برخي از آنها ريشه در خصوصيات اقليمي- محيطي و كاركرد فرهنگي دارد كه به صورت خلاقانه در عناصر اصلي شكل دهنده به فضا جاي گرفته و بر هويت مذهبي معماري ايران تأكيد مي نمايد. اين نمادها و نقوش در خانه هاي تاريخي شهر كرمان از جمله نقش درخت سرو و پرندگاني چون هدهد با پرداخت نقوش هندسي و اسليمي ظهور يافته اند. ديگر يافته هاي پژوهش نشان ميدهد نقش مايه هاي مذكور به صورتي بديع در الگو واره هاي چند وجهي هندسي طرح و نقش يافته اند و با ايجاد حس مكاني كه با فرهنگ اسلامي پيوند خورده، موجب باز خواني خاطرات جمعي ساكنان شده است. به نظر مي رسد هنر اسلامي با نسبت دادن صورتي موجز به حقيقت گياهان و موجودات زنده، سعي دارد مخاطب را به تأمل در آفرينش الهي و وجه مثالي آن معطوف نموده و از اين رو به خود شناسي و خداشناسي سوق دهد.

Realization of familiarity with space and reminiscence has spared a special character to the architecture of historical cities such as Kerman. However, what semantic or formal symbols were involved in creating such space? This research has been carried out with the pattern of inter-disciplinary studies aiming to recognize the people's beliefs and the culture which caused such a unity among the professions and architecture. This study is aiming to introduce some symbols with historical roots which are present in people's lives and enriched space structure and taxonomy in terms of arts like carpet-weaving, plaster-work, tile and brick-work. The findings of this research proves that there is a functional and formal unity among these symbols, and the reason of using some of these symbols is rooted in the climatic – environmental with cultural function requirement which are creatively utilized in the main forming elements of the space and emphasize the religious identity of Iran Architecture. These symbols and inscriptions can be seen particularly in ancient houses of Kerman and the most distinctive of them all is the symbols of Cypress and Hoopoe which is seen in geometric shapes in the samples under study. Other findings of the study depict that the mentioned symbols are differently used by the house space constructors and as innovative manner in geometric polyhedron and arabesque patterns have been involved in order to create a feeling of place that is connected to Iranian culture and literature documents. This sense cause reading out the inhabitants' collective memory using the pleasure of Iranian Garden and Natural Life. It seems that Islamic art tries to refer the Residents to contemplate in Divine Creations by relating a shape to reality of plants and beings, and to theology and Anthropology.