مكانيسم هاي چندجانبه و تحرك بخشي به سياست خارجي ايران در آسياي مركزي و قفقاز

ناكارآمدي ها و مشكلات موجود در عرصه سازمان هاي منطقه اي و وجود مشكلات سياسي ميان برخي از كشورهاي واقع در مناطق آسياي مركزي و قفقاز كه امكان گردهم آمدن آن ها در يك سازمان منطقه اي فراگير را با مشكل مواجه ساخته است، موجب شده است مكانيسم هاي منطقه اي نظير جامعه كشورهاي مستقل مشترك‌المنافع (سي. آي. اس)، سازمان همكاري اقتصادي (اكو)، سازمان همكاري شانگهاي، پيمان امنيت دسته‌جمعي و اتحاديه اقتصادي اوراسيا نتوانند از پويايي و تحرك لازم برخوردار باشند. اين امر به‌صورت مؤثري بر پيشبرد سياست خارجي ايران در سطح مناطق آسياي مركزي و قفقاز نيز تأثير منفي برجاي گذاشته است. جمهوري آذربايجان و گرجستان در منطقه قفقاز عضو اكو و اتحاديه اقتصادي اوراسيا نيستند و به همين دليل ايران باوجود عضويت ارمنستان در اتحاديه اقتصادي اوراسيا فاقد پيوستگي جغرافيايي و مرز زميني مشترك با اتحاديه اقتصادي اوراسيا است. در رابطه با سازمان همكاري شانگهاي نيز ايران باوجود كوشش فراوان هنوز نتوانسته است تغييري درروند عضويت ناظر صورت دهد. در چنين فضايي به نظر مي رسد شكل گيري مكانيسم هاي سه يا چهارجانبه، به‌صورت محدود و با دستور كار مشخص، مي تواند بخش مهمي از ناكارآمدي هاي موجود در عرصه سازمان هاي منطقه اي را برطرف نمايد و درواقع در ميانه مكانيسم هاي دوجانبه و مكانيسم هاي منطقه اي قرار گيرد. در اين راستا، تقويت مكانيسم سه‌جانبه ايران- تركمنستان- قزاقستان و مكانيسم سه‌جانبه ايران-روسيه-آذربايجان و شكل گيري مكانيسم چهارجانبه ايران- قزاقستان- تركمنستان- روسيه، مكانيسم پنج‌جانبه ايران-تركمنستان-ازبكستان-تاجيكستان- افغانستان، مكانيسم سه‌جانبه ايران- ارمنستان- گرجستان، مكانيسم سه‌جانبه ايران- ارمنستان- چين و مكانيسم سه‌جانبه ايران- ارمنستان-روسيه مي تواند در فضاي ناكارآمدي مكانيسم هاي منطقه اي موجود و محدوديت‌هاي مكانيسم هاي دوجانبه، موجب تحرك بخشي هر چه بيشتر سياست خارجي ايران در سطح مناطق آسياي مركزي و قفقاز شود.