بررسي تغيير و تحولات خليج گرگان طي بازه زماني 1395-1357

مناطق ساحلي همواره بر اثر عملكرد عوامل طبيعي و انساني، از لحاظ فيزيكي دچار تغيير و تحولات قابل‌توجهي مي‌شوند. يكي از عمده‌ترين عوامل طبيعي موثر بر محيط‌هاي ساحلي، بحث گرمايش كره‌زمين و تغييرات آب‌وهوايي است كه امروزه، به يكي از نگراني‌هاي بسيار مهم بشر تبديل شده است. به‌طوري‌كه طي قرن بيستم درجه‌حرارت كره‌زمين حدود 74/0 درجه سلسيوس افزايش‌يافته و طي 50 سال اخير نيز روند افزايش گرماي سطح كره‌زمين از شتاب بيشتري برخوردار بوده است (فنگ و همكاران، 2014). آخرين ارزيابي‌هاي به‌عمل آمده بر روي داده‌هاي ترازسنجي سطح آب اقيانوس‌ها طي يك‌سده اخير نشان مي‌دهند كه تراز اقيانوس‌ها به‌طور متوسط 25-10 سانتيمتر بالاآمده است. همچنين، مدل تغييرات آب‌وهوايي نشان مي‌دهد طي سال‌هاي 2100-1990، ميانگين دماي هواي سطح كره‌زمين بين 4/6-1/1 درجه سلسيوس افزايش خواهد يافت (كروننبرگ و همكاران، 2000). برپايه مطالعات انجام‌شده، دانشمندان پيش‌بيني مي‌كنند كه سطح آب درياها تا سال 2100، حدود يك متر بالا خواهد آمد و توزيع هندسي اين مقدار افزايش در سطح آب درياها و اقيانوس‌ها در تمامي مناطق ساحلي كره‌زمين يكسان نخواهد بود (ماي‌وسكي و همكاران، 2004). اين درحالي است كه رفتار هيدرولوژيكي بزرگ‌ترين آبگير بسته كره‌زمين يعني درياي كاسپين به‌گونه‌اي ديگر رقم خورده است. نرخ تغيير سطح تراز آب درياي كاسپين تقريبا صد برابر نوسانات تراز آب اقيانوس‌هاست (لروي و همكاران، 2013). آمارهاي ثبت‌شده نشان مي‌دهند كه طي سال 1991 ميلادي (1370 خورشيدي) سطح تراز آب درياي كاسپين معادل 34 سانتيمتر افزايش‌يافته كه اين ميزان افزايش در سطح آب درياي كاسپين در يك‌سال برابر با افزايش سطح تراز آب اقيانوس‌ها طي يك قرن مي‌باشد. بررسي و مطالعه پيشينه دستگاهي ثبت‌شده از نوسانات تراز درياي كاسپين طي يك سده اخير به‌روشني نشان مي‌دهد كه آهنگ تغيير و افت‌وخيز تراز اين دريا بسيار سريع و ناموزون مي‌باشد. به‌طوري‌كه حتي در قرن بيستم حدود 3 متر نوسان داشته و اين در حالي است كه اين ميزان صد برابر سريع‌تر از افزايش سطح استاتيك اقيانوس‌ها مي‌باشد (كاكرودي، 2012؛ كاكرودي و همكاران، 2015). از سوي ديگر، كرانه‌هاي جنوبي اين دريا در شمال كشور به‌شدت نسبت به آن حساس و آسيب‌پذير مي‌باشند. براي مثال، طي سال‌هاي 1357-1309 كه گسترده‌ترين فاز پسروي يك‌صد سال اخير حادث شد، تراز دريا تا 29- متر كاهش يافته و باعث شد تا خشكي‌زايي گسترده‌اي در كرانه‌هاي دريا اتفاق افتد، به‌طوري‌كه ارتباط آبي خليج گرگان با دريا به‌طور كل قطع شد. همچنين، فاز پيشروي تراز اين دريا كه بين سال‌هاي 1375-1357 به‌وقوع پيوست سبب گرديد تا تراز آب درياي كاسپين به‌ميزان 5/2 متر بالا بيايد و خسارات گسترده‌اي را به كاربري‌هاي گوناگون اين نواحي وارد نمايد. با اين مقدمه كوتاه اما مهم، روشن مي‌شود كه نوسانات تراز درياي كاسپين در يك بازه زماني كوتاه و با اين دامنه گسترده خود نسبت به اقيانوس‌هاي جهاني، تاثيرات شگرف و متنوعي را بر منطقه و ساكنان محلي اين مناطق خواهد گذاشت (منصوري و سربازي، 1396). به‌طوري‌كه با توجه ويژگي‌هاي مورفولوژيكي سواحل شمالي و نيز اينكه بسياري از مراكز جمعيتي در اين منطقه در نزديكي خط ساحلي قرار گرفته‌اند، مي‌تواند باعث مختل‌شدن زندگي، فعاليت‌هاي اقتصادي، اجتماعي، اداري، تفريحي و غيره در منطقه گردد. در واقع، نوسانات سريع سطح تراز آب درياي كاسپين نقش مهمي در تعيين ميزان مخاطرات فرسايشي، پيامدهاي ناگوار زيست‌محيطي، تخريب و خشك‌شدن مناطق ساحلي، تالاب‌ها و خليج‌هاي كناره‌اي خواهد داشت. بنابراين، هدف اصلي اين پژوهش بررسي تاثير نوسانات سريع تراز آب درياي كاسپين بر ويژگي‌هاي مورفولوژيكي و هيدرولوژيكي خليج گرگان با استفاده از تصوير ماهواره لندست طي بازه زماني 1395-1357 خورشيدي مي‌باشد.