وجود منبسط در انديشۀ سيد حيدر آملي و حكيم مدرّس زنوزي

بحث وجود منبسط از لوازم پذيرش ديدگاه وحدت وجود، و نيز قاعدۀ فلسفي «الواحد» است. علّامه سيدحيدر آملي، تلاش نموده تا مسالۀ پيدايش كثير از واحد را بر مبناي وجود منبسط تبيين ¬كند و از نظر ايشان صادر اوّل، وجود عام و منبسط است كه جامع تمام مراتب عوالم امكاني است و بر همۀ مراتب امكاني احاطه دارد. حكيم مدرس زنوزي نيز، ضمن ترسيم مراتب تشكيكيِ وجود، تكثّر واقعي ممكنات را در سايۀ وجود منبسط تبيين كرده و از اين طريق، زمينۀ برخورداري ممكنات از تحقق خارجي را فراهم مي¬سازد. ايشان بر مبناي اصالت وجود، اشتراك معنوي وجود و تشكيكي بودن مراتب وجود، مسالۀ رابطۀ كثرات با واحد را تبيين نموده و حقيقت معلول را جلوه¬اي از شئون علّت دانسته كه به مثابه وجود منبسط در كل عالَم سريان يافته است. تفاوت عمدۀ اين دو انديشمند در اين است كه حكيم زنوزي به جهت برخورداري از مباني فلسفي اصالت وجود و ذو مراتب بودن وجود، و نيز به جهت التزام به وحدت تشكيكيِ وجود، نوعي سريان سلسله مراتبي را براي وجود منبسط قائل شده است، امّا در نگرش سيد حيدر آملي، به جهت فقدان مبناي تشكيكِ وجود و اتّخاذ رويكرد وحدت شخصيِ، وجود منبسط معنايي متفاوت يافته است