جستاري در عرفان عين‌القضاه همداني و عبدالرحمان جامي با تكيه بر لوايح آن دو

عبدالرحمان جامي، از شاعران و عارفان مشهور سده ي نهم هجري و صاحب لوايح است كه درواقع شرحي بر نظريه هاي عرفاني ابن عربي محسوب مي گردد. مشرب عرفان جامي، صحوي و از نوع تصوف عابدانه و عرفان علمي و نظري مي باشد. عين القضاه همداني عارف شهير قرن ششم نيز رساله اي به همين نام دارد. او برخلاف جامي، داراي مشرب سكري و از نوع تصوف و عرفان عاشقانه مي باشد. نوع مشرب هردو نويسنده از لابه لاي لوايح هركدام پيداست. اين دو اثر اگرچه هم نامند، اما ازنظر محتوا بايكديگر متفاوتند. لوايح عين القضاه در مبحث عشق و خصوصيات عاشق و معشوق و دركل در عرفان عاشقانه نگاشته شده، اما لوايح جامي از نوع عرفان عابدانه و نظري و دركل فلسفي ـ عرفاني است. نثر هر دو اثر، روان و صوفيانه و آميخته به نظم است و از رباعي كه از قالب هاي مورد توجه صوفيه است، بهره جسته اند. عين القضاه در لوايح خود براي بيان توجيهاتش، از حكايات و تمثيلات عرفاني بر پايه ي مشرب سكري خويش بهره برده، اما جامي فقط به بيان نظريات و سمبل-ها بسنده كرده و مانند عين القضاه از حكايت دلنشين عاشقانه ي عارفانه بهره نبرده است. آنچه در ذيل مي آيد، بيان متفاوت ديدگاه ها و مشارب عرفاني جامي و عين القضاه در لوايح و تفاوت ها و تشابهات اين دو اثر از نظر شيوه ي نثر و بيان مي باشد.