تحليل گفتمان انتقادي نامه ي امير مسعود به آلتونتاش و جواب او بر اساس ديدگاه فوكو

تاريخ بيهقي به عنوان نثري منسجم كه شامل دوران طلايي حكومت محمود و مسعود غزنوي است از قرن پنجم هجري تا به امروز علاوه بر ارزش تاريخي جزء متون ادبيِ قابل توجه بوده‌است. ابوالفضل بيهقي كه دبير توانا و شاگرد بونصر مشكان بود مهارت نويسندگي خود را در تاريخ‌اش با دانش دبيري پيوند زده‌است و اثري خلق كرده كه مي‌توان آن‌را در حيطۀ نقد نوين ادبي مورد تحليل قرار داد. انتخاب رويدادي كه براي آلتونتاش توسط مكر بوسهل زوزني روي داد مي‌تواند برش مناسبي براي تحليل‌هاي گفتمان انتقادي در روايت بيهقي باشد. در اين پژوهش، نامۀ امير مسعود به آلتونتاش به عنوان نمونه اي از نثر برجسته ي ادب فارسي با رويكرد تحليل گفتماني مورد تجزيه و تحليل قرارگرفته، درتحليل گفتمان بر خلاف تحليل هاي سنتي زبان شناسانه ديگر تنها با عناصر نحوي و لغوي تشكيل دهندۀ جمله به عنوان عمده ترين مبناي تشريح معنا سروكار نداريم بلكه به عوامل بيرون از متن يعني بافت موقعيتي، فرهنگي،اجتماعي،سياسي پرداخته‌مي‌شود. از آنجايي كه فضاي حاكم بر دربار غزنوي سراسر بي اعتمادي، خيانت ، ترس و جدال هميشگي پدريان و پسريان است و مفاد نامه ها و منشآت سلطاني به طور معمول سياسي و داراري دو جنبۀ آشكار و نهان مي باشد از اين رو تحليل گفتماني داستانها و پي بردن به اصل مطلب امري گريزناپذير است. در تحليل گفتمان انتقادي زبان، نوعي كنش اجتماعي است بنابراين بر نقش گفتمان در توليد كردارهاي اجتماعي ،بزرگنمايي و تحريف هويت ها و چگونگي سهيم بودن گفتمان در تغيير وتداوم فرآيند هاي اجتماعي متمركز مي‌شود. در ديدگاه فوكو، بنيان گذار تحليل گفتمان، تاكيد بر رابطۀ تعاملي بين متن و زمينه است. او گفتمان را براي اشاره به روال هاي منظم و قانون مند به-كار مي برد. در اين جستار با تكيه بر مطالعات كتابخانه‌اي و به روش توصيفي- تحليلي به تحليل گفتماني متن نامۀ سلطان مسعود به آلتونتاش پرداخته‌ايم.