ميزان انطباق هجاي تكيه‌بر وزني و هجاي تكيه‌بر واژگاني در اشعار عاميانۀ كردي كرمانشاهي

در اين نوشته مي‎كوشيم تا ارتباط بين هجاي تكيه‌بر وزني و هجاي تكيه‌بر واژگاني را در پايان هر شطر در اشعار عاميانۀ كردي كرمانشاهي بررسي كنيم. بدين منظور پيكره‌اي حاوي 120 مصراع شعر عاميانۀ كردي كرمانشاهي را از كتاب ترانه‎هاي سرزمين مادري، موزوني (1392) گردآورديم و پس از بررسي آنها دريافتيم كه با در نظرگرفتن يك استثنا و سه ضرورت وزني، مي‌توان انطباق تكيۀ واژگاني و تكيۀ وزني را در اشعار كردي كرمانشاهي توجيه كرد. در اين پژوهش فرض را بر اين مي‌گذاريم كه هميشه هجاي تكيه‌بر وزني با هجاي واژگاني تكيه‌بر منطبق است، اما گاهي به موارد عدول از قاعده برخورد مي‌كنيم. موارد عدول از قاعده را به راحتي با يك استثنا و سه ضرورت زير مي‌توان توجيه كرد: استثنا اينكه همواره هجايِ پاياني در شطرِ پايانيِ مصراع، چه تكيۀ واژگاني بگيرد چه نگيرد، دارايِ تكيۀ‌ وزني است؛ اما در شطرهاي غيرپاياني وضعيت اينگونه نيست و فقط در حدود پنجاه درصد موارد، تكيۀ وزني و تكيۀ واژگاني منطبق بر هم هستند. در اينجاست كه سخن از سه ضرورت به ميان مي‌آيد: 1) به ضرورت وزن مي‌توان گروه واژه‌بست را به عنوان كلمات واژگاني در نظر گرفت و واژه‌بست را نيز داراي تكيۀ وزني كرد، 2) به ضرورت وزن، گاهي مي‌توان شناسه‌هاي فعل را تكيه‌بر كرد، 3) به ضرورت وزن مي‌توان هجاهاي غير پايانيِ واژه را به شرطي كه از نظر كميت سنگين باشند، تكيه‌بر وزني كرد. از آنجا كه هجاي پاياني شطر دوم، طبق استثنايي كه گفتيم، همواره ضرب‌آواست، محاسبات ما نيز عمدتاً روي هجاهاي پاياني شطر نخست متمركز خواهد بود، گرچه آمارهايِ مربوط به هجاهاي پاياني شطر دوم را عرضه خواهيم كرد