بررسي ويژگي‌هاي روانسنجي پرسشنامه مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي در بين دانشجويان ورزشكار

مقدمه اجتماعي بودن انسان و رشد اجتماعي امري است كه زمينۀ توسعه در ابعاد مختلف زندگي را چه براي فرد و چه براي جامعه در پي دارد. يكي از مهم‌ترين شاخص‌ها و مولفه‌هاي رشد اجتماعي، مسئوليت پذيري است (رمضاني نژاد،1390، 233). مسئوليت‌پذيري يك ويژگي شخصيتي است كه معمولاً به صورت يك نگرش در ساختار رواني و رفتاري افراد شكل مي گيرد و يك متغير عمده و اساسي در رفتارهاي اجتماعي محسوب مي شود و لذا در آموزش رفتارهاي اجتماعي جايگاه جالب توجهي دارد (خواجه نوري، مساوات، و رياحي، 1393، 46). در خصوص متغير مسئوليت‌پذيري فردي و اجتماعي ابزارهاي محدودي طراحي و ساخته شده است كه از آن جمله مي توان به پرسشنامه مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي لي و همكاران (2008) اشاره كرد. بر اساس نتايج بدست آمده از تحقيق آنها، ابزار دو عاملي مسئوليت پذيري از ويژگي‌هاي روانسنجي مطلوبي برخوردار بود و ابزاري معتبر براي سنجش ادارك دانش آموزان از مفهوم مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي در محيط تربيت بدني و ورزش است. با اين وجود آنها دريافتند كه وجود تفاوت‌هاي فرهنگي ممكن است كه تفسير سؤالات و محتواي عاملي ابزار را با مشكل مواجه كند. بنابراين پيشنهاد كردند كه در محيط‌هاي فرهنگي مختلف اين ابزار مورد استفاده و ارزيابي قرار گيرد (لي، رايت، روكاوينا و پيكرينگ، 2008، 176). علي رغم كمبود تحقيقاتي در داخل كشور جزء تحقيق رمضاني نژاد، نظري و ملائي، (1395) در خصوص مسئوليت‌پذيري فردي و اجتماعي در محيط‌هاي ورزشي و تربيت بدني؛ ابزار مورد استفاده در اين تحقيق فقط از حيث همساني دروني با استفاده از آزمون آلفاي كرونباخ مورد بررسي گرفته است و با توجه به تفاوت هاي فرهنگي موجود ويژگي‌هاي روانسنجي آن مورد بررسي قرار نگرفته است. از آنجا كه اساس و مبناي انجام هر پژوهشي استفاده از ابزارهاي روا و پاياست، پژوهشگران بايد از روايي پرسش نامه مطمئن باشند. مهمترين بخش در تعيين روايي پرسشنامه هايي با زمينۀ فرهنگي متفاوت، تعيين روايي سازه است كه تحليل عامليِ تأييدي بهترين روش در اين مرحله به شمار مي آيد (كلاين 2005، 58؛ بروان 2006، 214). از طرف ديگر، تعيين پايايي، يكي ديگر از ملزومات و پيش فرض هاي مهم روانسنجي است و لازم است كه با تغيير جامعه، بار ديگر ثبات دروني پرسشنامه ها آزمون شود (زيد‌آبادي، رضايي، و متشرعي،1393، 66). با در نظر گرفتن اين امر و تحقيقات انجام شده در كشورهاي مختلف در خصوص بررسي ويژگي هاي روانسنجي ابزار مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي لي و همكاران (2008)، تحقيق حاضر براي نخستين بار به دنبال بررسي ويژگي هاي روانسنجي (روايي سازه، ساختار عاملي و تعيين پايايي) ابزار ذكر شده در بين دانشجويان ورزشكار ايراني پرداخته است. روش شناسي تحقيق تحقيق حاضر، توصيفي و از نوع همبستگي است كه به بررسي ساختار عاملي پرسشنامه مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي مي پردازد. جامعۀ پژوهش شامل دانشجويان ورزشكار دختر شركت كننده در سيزدهمين المپياد فرهنگي ـ ورزشي دانشجويان دانشگاه هاي علوم پزشكي كشور به ميزباني دانشگاه علوم پزشكي شهر كرد در سال 96 بود. با در نظر گرفتن ديدگاه هاي مختلف در خصوص حجم نمونه در معادلات ساختاري و تعداد عامل هاي ابزار تحقيق، 220 ورزشكار از رشته هاي مختلف ورزشي در اين تحقيق شركت كردند. ابزارهاي جمع آوري داده ها پرسشنامۀ مسئوليت‌پذيري فردي و اجتماعي لي و همكاران (2008) با 14 گويه در طيف شش ارزشي ليكرت بود. پرسشنامۀ از طريق فرآيند ترجمه- بازترجمه، و پس از اعمال نظرات اساتيد و خبرگان مديريت ورزشي و انجام مطالعه راهنما بر روي 40 تن از ورزشكاران، و تأييد روايي (صوري و محتوايي)، و پايايي مورد استفاده قرار گرفت. تحليل عاملي تأييدي مبتني بر مدل معادلات ساختاري براي بررسي و تأييد عامل‌هاي پرسشنامه و به عبارت ديگر، تأييد روايي سازة پرسشنامه استفاده شد. همساني دروني پرسشنامه از طريق ضريب آلفاي كرونباخ محاسبه شد. براي انجام محاسبات آماري مذكور، از دو نرم افزار اس. پي. اس. اس نسخۀ 16 و ليزرل نسخۀ 8/8 استفاده شد. نتايج تحقيق نتايج تحليل عاملي تأييدي مرتبۀ اول با استفاده از روش برآورد مقاوم بيشينه احتمال نشان دهندۀ آن است كه در مدل اندازه‌گيري، اعداد و پارامترهاي مدل از وضعيت مناسبي برخوردار هستند و همۀ اعداد و پارامترهاي مدل معنادار هستند. نسبت خي دو به درجه آزادي، شاخص هاي برازندگي تطبيقي، برازندگي هنجارشده و هنجارنشده بنتلر بونت، و جذر برآورد واريانس خطاي تقريب به ترتيب با مقادير 09 /2، 94 /0، 94 /0، 96/ 0، 90 /0، و 075/ 0 بالاتر از ملاك هاي مورد نظر براي برازش مطلوب مدل است (جدول4). بررسي بار عاملي و پايايي عامل ها نشان داد كه بار عاملي همه سؤالات از بار عاملي مبنا (3/ 0) بيشتر است. مقادير بدست آمده براي پايايي عامل هاي ابزار مسئوليت پذيري نيز حاكي از اين بود كه ميزان پايايي عامل ها بيشتر از 7 /0 مي باشد. همچنين پايايي و همساني دروني عامل هاي ابزار مسئوليت پذيري با استفاده از آزمون آلفاي كرونباخ مورد بررسي قرار گرفت و با توجه به نتايج، ضريب آلفاي بدست آمده براي مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي به ترتيب 82 /0 و 81 /0؛ و براي كل ابزار 88/ 0 بدست آمد كه حاكي از مطوب بودن همساني دروني ابزار و عامل هاي آن است. بحث و نتيجه گيري هدف از اجراي اين پژوهش، بررسي روايي سازه و پايايي پرسشنامۀ مسئوليت‌پذيري فردي و اجتماعي در بين دانشجويان ورزشكار با استفاده از تحليل عاملي تأييد بود. نتايج تحقيق، ساختار عاملي ابزار مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي را تأييدكرد؛ به نحوي كه پرسشنامه مذكور از دو عامل و 14 گويه اشباع شده است. اين يافته با نتايج تحقيق لي و همكاران (2008) كه ساختار دو عاملي با 14 گويه (هر عامل 7 گويه) را براي اندازه گيري مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي طراحي كرده بودند، همخوان است. نكته مهم در بررسي روايي سازه ابزارهاي تحقيق، قدرت پيشگويي و معني داري سؤالات (گويه ها) در ارتباط با عامل هاي مربوط به خود است. مشاهدة پارامترها و شاخص تي در مورد رابطۀ بين سؤالات با عامل ها نشان داد كه مقدار تي در همۀ سؤالات بالاتر از 96/ 1 است كه از وجود رابطۀ معنادار بين سؤالات و عامل هاي مربوط حكايت مي كند؛ به طوري كه تمام متغيرهاي مشاهده شده (سؤالات) قادر به پيشگويي عامل هاي خود هستند. نتيجه گيري بطور كلي با توجه به نتايج تحقيق حاضر و ويژگي هاي روانسنجي مناسب و صحت ساختار عاملي پرسشنامه مسئوليت پذيري فردي و اجتماعي در جامعه ايراني، مي توان ادراك ورزشكاران از مسئوليت فردي و اجتماعي را به خوبي در زمينه هاي مختلف ورزشي مورد ارزيابي قرار داد. همچنين ضرايب روايي و پايايي مناسب اين پرسشنامه، كوتاه بودن و سهولت اجراي آن، شرايط استفاده گسترده محققان از اين ابزار را فراهم مي كند.