تحليل تطبيقي مرثيه‌هاي خاوري كوزه كناني(كاشاني) و محتشم كاشاني

حاج ميرزا معصوم خاوري كوزه كناني از شاعران آييني و مذهبي و از عرفا، مفسران، دانشمندان دوره قاجار و بازگشت ادبي است و از مفاخر و سخن سنجان برگزيده آذربايجان و سرزمين ادب‌پرور و فرهنگ دوست كاشان است. تخلص وي «خاوري» و سلسله نسبش به قدوه المحققين-شمس الحق تبريزي- مي‌رسد .از كارهاي خاوري، مرثيه‌سرايي به اقتفاي محتشم است. تركيب‌بند عاشورايي او به سياق، شيوه و استقبال از محتشم است كه در 18 بند و 202 بيت سروده است. شمس الشعرا، كمال الدين محتشم كاشاني، برجسته‌ترين و معروف‌ترين شاعر نامدار آييني و مرثيه سرا دوره صفوي و از مفاخر و مشاهير ايران زمين، بالاخص شهر مذهبي و ادب پرورِ دارالمومنين كاشان است. وي در مرثيه‌سرايي و سوگمندسرايي از سرآمدان روزگار است. كتيبه‌هاي تكيه‌ها و مساجد و حسينيه‌ها در هر جا نشان از تركيب‌بند جانسوز و ماندگار او را در طول تاريخ دارند. بعد از وي شعرا و مرثيه سرايان بسياري به تقليد و اقتفاي از وي به سرودن تركيب‌بند در مدح، منقبت و رثاي اهل بيت ع بالاخص سيد و سالارشهيدان- حضرت اباعبدالله الحسين ع- و حادثه خونين و جانگداز كربلا قلم فرسايي كرده‌اند و به پيروي از محتشم، يگانه پرچم دار شعر آييني، «نظم‌هايي گريه خيز» و« خون چكان»ي از خود بر جاي گذاشته‌اند و همراه با جرم قد خميده «هلال محرم» به« تعزيت داري» و سوگ نشسته اند. مقالة حاضر كوشش مي‌كند، تا به بررسي و بيان شباهت‌ها و تفاوت‌هاي تركيب بند عاشورايي خاوري كوزه كناني كه از شعرا و عرفاي قرن سيزدهم هجري است با تركيب بند محتشم كاشاني بپردازد. از مقايسه اين دو تركيب‌بند از اين دو شاعر آييني و مرثيه‌سرا چنين استنباط مي‌شود كه خاوري به جهت اينكه از مثنوي‌سرايان روزگار خود نيز بوده است و بيشتر عمر خود را در سفرهاي معنوي از ري تا حجاز گذرانده و رنج راه صحرا و باديه كشيده است در اين مرثيه نيز همراه و هم ناله با كاروانيان اسرا از آشوبي كه به اركان عالم افتاده است موشكافانه به سرودن تركيب‌بند عاشورايي خود مي‌پردازد و در خلال آن مقتل‌خواني، سوگ، مدح، روضه، رثا، تعزيه و تعزّي، خطبه‌خواني حضرت زينبس و امام سجاد ع اشاره دارد. اما محتشم عليرغم اينكه مرثيه‌اي به عظمت قيام عاشورا سروده است تنها به ذكر مصيبت، مدح، رثا، نوحه و نكوهش روزگار در صحراي كربلا مي‌پردازد.