بررسي قبض و بسط عارفانه در انديشه ابوالحسن خرقاني و مولوي

با بررسي فضاي كلّي غزليّات شمس و جهان‌بيني مولانا آشكار مي‌شود كه غزليّات شمس تنها ذوق ادبي مولانا نيست كه بر اثر حال و مقامات عرفاني در قلمرو عوالم روحاني به وي دست داده باشد. غزليّات شمس مجموعه عينيت‌يافتگي‌هاي حالات معنوي حاصل از تجارب مولانا و زبان حال اوست براي گزارش شور عرفاني‌اش، امّا با وسعت و قدرت بي‌نظير وي در خلق تصاوير تازه از آموزه‌هاي پيشينيان بهره بسيار برده است. بي‌ترديد، دشوار و چه بسا ناممكن است كه بر اساس متون كهن و به جا مانده از چند صدسال پيش، نويسنده و حالات روحي او را روان‌شناسي كنيم. بنابراين در صدد اثبات يا ردّ تجارب روحي مولانا و خرقاني نيستيم؛ بلكه مقصود نشان دادن غلبه هريك از اين دو حال و تأثير و تأثّرهاي آنان است- كه حتّي‌الامكان پيش‌داورانه نخواهد بود- و بر اساس نتيجه توصيف و تحليل‌هايِ گفتار و احوالِ اين عرفا است. اين پژوهش سعي دارد، دو اصطلاح عرفاني «قبض» و «بسط» را در انديشه مولانا و ابوالحسن خرقاني واكاوي نمايد و نشان دهد كه مولوي در ساحت قبض، از شيخ خرقان تأثير پذيرفته است.