حيّ‌بن يَقظان: داستان تمثيلي ايراني يا روايتي از آرمانشهر مدرن

«حيّ‌بن يَقظان» به‌معني «زنده، پسرِ بيداري» كه زنده‌ياد استاد بديع‌الزّمان فروزانفر آن را «زندۀ بيدار» ترجمه نموده‌اند، عنواني است كه چندين رسالۀ داستاني با آن نام‌گذاري شده است. به‌گفتۀ ديگر، در طول قرون و اعصار، چندين انديشمند و نويسنده رساله‌اي داستاني با اين عنوان پديد آورده‌اند: ابوعليِ سينا، شهاب‌الدين يحيي‌بن حَبَش‌بن اميركِ سهروردي، ابومحمد غزالي، ابن‌باجه و ابن‌طفيل اندلسي. از اين ميان داستان حيّ‌بن يقظان اثر ابن-طُفَيل اندُلُسي (از مشاهير حكماي اسلامي اسپانيا در قرن ششم) از شهرت بيشتري برخوردار است. اين پژوهش در گام نخست بر آن است كه ريشه‌هاي «ايرانيِ» اين داستانِ تمثيلي را - كه برگرفته از رسالۀ حي‌بن يقظان ابن‌سينا است- نشان بدهد و در گام ديگر اين داستان را به عنوان يكي از نخستين داستان‌هاي آرمانشهري ادبيات فارسي و ادبيات جهان معرفي نمايد. در اين راستا قسمت اول اين جستار به معرفي داستان و بررسي پيشينه‌هاي آن مي‌پردازد و در قسمت دوم، اين داستان كهنِ پارسي را به عنوان يكي از نخستين داستان‌هاي آرمانشهري ادبيات جهان معرفي مي‌كند. از اين‌رو اين مقاله رونمايي‌اي است از يك اثر آرمانشهري پارسي كه تاكنون در حوزۀ مطالعات آرمانشهري ناشناخته مانده است. جالب‌تر اين‌كه داستان آرمانشهريِ حيّ‌بن يقظان با تكيه بر «خودشناسي» مي‌تواند يكي از مدرن‌ترين داستانهاي آرمانشهري به‌حساب بيايد كه راه رسيدن به آرمانشهر را شكوفاييِ «آرمان‌شخص» مي داند.