چالش حقوق بشر و حقوق شهروندي

در شرايطي كه حقوق شهروندي ناظر به حقوق برآمده از تعلق افراد به يك واحد سياسي خاص است، حقوقي فراتر از مرزبندي‌هاي سياسي نيز براي همه انسانها تعريف شده كه ويژگي مهم آن عام‌گرايي و جهانشمولي‌اش است و از آن با عنوان حقوق بشر نام برده مي‌شود. حقوق بشر دربرگيرنده حقوق متعلق به انسانها فارغ از هر نوع تمايز و ويژگي خاص ايشان است. به عبارتي ديگر حقوق بشر را مي‌توان گستره وسيعي از حقوق هر انسان بماهو انسان در نظر گرفت كه طبيعتاً ديگر حقوق آدميان از جمله حقوق شهروندي را نيز در ذيل خود جاي مي‌دهد. البته با توجه به حاكميت منطق و مصلحت برآمده از واحدهاي سياسي و به ويژه ملت-دولت در دوران معاصر، به نظر مي‌رسد بين حقوق شهروندي و حقوق بشر نه تنها همواره هماهنگي و سازگاري كاملي وجود ندارد، بلكه از قضا گاهي بين آنها شكافي پرنشدني ايجاد مي‌شود. يكي از انديشمنداني كه در اين خصوص تأملاتي كرده است، هانا آرنت است. وي بر آن است كه عملاً انسان‌هايي كه در ذيل تابعيت دولت خاصي نمي‌گنجند و به عبارتي شهروند جايي به شمار نمي‌آيند، از حقوق بشر نيز بي بهره مي‌مانند. در دوران اخير با توجه به موضوع مهاجرت، پناهندگي و اموري از اين قبيل كه در مجموع ذيل موضوع بي‌خانماني قرار مي‌گيرند، چالش و بلكه تضاد مذكور ابعاد جديدتري به خود گرفته است. در روند كنوني حاكم بر معادلات جهاني آنچه بيش از هر چيز جلب توجه مي‌نمايد، تلقي افراد بي‌خانمان به مثابه مشكل و مسئله‌اي فني و البته حاد است كه بايد حل و فصل گردد. بالطبع چنين نگرشي با طرز تلقي و نگرش انسان گونه به موضوع افرادي كه هويت سياسي آنها در معرض تغييراتي قرار گرفته است، فاصله زيادي دارد. از اين رو ظاهراً تأمل در جايگاه و منزلت حقوق شهروندي و حقوق بشر نيازمند تلاشي دوباره در جهان معاصري است كه روابط بسياري از انسانها با واحدهاي سياسي متبوعشان دستخوش تغييرات وسيعي شده است.