بازتاب عدالت و رعايت حقوق شهروندي در فرايند داوريِ قاضيِ منفرد يا هيئت منصفه (با استناد به نمونه‫هايي از آثار ادبي ايران و جهان)‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

در چالش‫هاي مربوط به دموكراسي نوين در دوران معاصر، قضاوت فردي يا قضاوت جمعي در محاكم قضايي در سرلوحه‫ي نظريه‫هاي مربوط به توسعه‫ي عدالت جاي دارد. در سده‫ي پنجم پيش از ميلاد، در يونان باستان، محاكم قضاييِ مبتني بر هيئت منصفه، پديد آمد و يونانيان، آن را يك ركن مهم از دمكراسي آتني به شمار مي‫آوردند. نگارنده در اين مقاله، ضمن بررسي بخش‫هايي از آثار ادبي جهان و ايران، به ويژه با نگاهي به آثار آريستوفان، كهن ترين كمدي نويس تاريخ كه در همان دوره‫ي معروف به پيدايي دمكراسي در آتن مي‫زيست، بر آن است تا بين قضاوت در محاكم قضايي بر پايه‫ي يك قاضي منفرد و يا بر مبناي هيئت منصفه، مقايسه‫اي به عمل آورد و با استناد به شواهدي از آثار ادبي، به طرح اين پرسش بپردازد كه آيا در كار دادرسي اساساً بايد به رأي فرد متكي بود يا به خرد جمعي؟ كمدي‫هاي آريستوفان، كهن‫ترين كمدي‫نويس يونان و جهان، به واكاويِ كاستي‫ها و كژتابي‫هاي محاكمات در دادگاه‫هاي آتن مي‫پردازد. ژان راسين نويسنده‫ي فرانسوي قرن هفدهم نيز با تأثيرپذيري از آريستوفان، انتقادي طنزآميز از دادگاه ها و قضات كرده است. در نمونه‫هاي قابل اشاره در آثار ادبي ايران، شيوه‫ هاي قضاوتِ پادشاهان يا كساني كه به عنوان «قاضي‫القضات‫» منصوب مي شدند و يا قاضيانِ ولايات، بازتاب يافته است، كه غالباً در قالب طنز، به انتقاد از روش قاضي در صدور حكم پرداخته اند. روش قضاوت چه در غرب و چه در ايران همواره مورد توجه اديبان بوده است. اين مقاله بر آن است كه پس از بررسي نمونه هاي مورد اشاره و استخراج انتقادهاي اُدبا در طول تاريخ نسبت به فقدان عدالت در امر قضا، به اين بحث بپردازد كه كدام شيوه‫ي داوري در محاكم قضايي به عدالت نزديك‫تر است و با كدام شيوه، حق شهروندي براي طرفين دعوي، به گونه‫اي كامل‫تر مراعات مي گردد.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬