تبيين مباني رويكردهاي كلان فقهي شيعه معاصر در مواجهه با مسأله حقوق بشر

متفكران معاصر شيعه در مواجهه با مسائل گوناگون و از جمله «حقوق بشر»، مواضع متفاوتي متناسب با مباني خود اتخاذ كرده‌اند. اينكه چند رويكرد كلان را از طبقه‌بندي مباني معرفت‌شناسي، هستي‌شناسي، انسان‌شناسي، روش‌شناسي و دين‌شناسي آنان مي‌توان استخراج كرد، سؤالي است كه در اين مقاله پيگيري شده و پاسخ به آن به اتخاذ راهبرد مناسب بر اساس نقد مباني مذكور منجر خواهد شد. اين مهم از روش كتابخانه‌اي و تحليل مضمون آثار اين متفكران صورت گرفته است. رويكرد تجددگرا كه معتقد به جدايي حوزه دين از دنياست، سعي دارد قرائتي از دين ارائه دهد كه با عقل خودبنياد بشري و ديگر دستاوردهاي تمدن غربي تعارضي نداشته باشد. لذا اعلاميه جهاني حقوق بشر و دو ميثاق بين‌المللي مورد توافق عقلا را محور و مبناي تفسير متون ديني از جمله قرآن و روايات مي‌داند. رويكرد شريعت‌گرا هر چند عقل را يكي از منابع معرفتي دين‌ معرفي مي‌كند، ولي عملاً كاركرد آن را در حد فهم متون روايي و قرآن تقليل مي‌دهند و با روشي پسيني بعد از توليد مفاهيم و موضوعات در تمدن بشري، سعي در تطبيق جزئي آن با آيات و روايات دارند و در صورتي كه آن موضوعات را در منابع نقلي نيابند با استناد به اصاله‌البرائه و امثال آن به حليت آن فتوا مي‌دهند. اينان در قبال مسأله حقوق بشر گاهي به طرد آن پرداخته‌اند، گاهي سكوت نمودند و زماني نيز آن را مطابق اسلام خوانده‌اند. رويكرد تمدن‌گرا نيز كه معتقد است اسلام در تمامي حوزه‌هاي مورد نياز بشر رهنمود دارد، نگاهي جامع و كل‌نگر به همه مسائل اسلامي در كنار يكديگر دارد، منابع دين را اعم از عقل و نقل مي‌دانند. صاحبان اين رويكرد در برخورد با مسائل جديد تلاش مي‌كنند يك نظام فكري و تمدني اسلامي توليد نموده تا پاسخ همه موضوعات و مسائل بشري در آن پيدا شود. ثمره اين نگاه در موضوع حقوق بشر اين است كه «اعلاميه‌ي جهاني حقوق بشر» كه در فضاي تمدن الحادي نگارش يافته را نقد نموده و سعي در استخراج و توليد «حقوق بشر اسلامي» با مؤلفه‌هاي ناب خود را دارند.