مصاديق و مفاهيم نفس امّاره در مثنوي مولانا

نفس در عرفان اسلامي يكي از مهم‌ترين و پيچيده‌ترين مباحث به شمار مي‌رود. نفس در ادبيّات عرفاني گاهي تجسّم و تجسّد يافته است و بر اساس خصلتي كه مورد نظر نويسنده يا شاعر بوده، آن را به شكلي نشان داده‌اند. گاهي براي آن صورت حيواني تصوّر كرده‌اند و برخي حيوانات را نماد نفس اماره قرار داده‌اند. مولوي در مثنوي بر اهميت شناخت نفس تأكيد كرده است. وي براي به تصوير كشيدن نفس ، از ميان مواد سازنده صور خيال، از تشبيه و تمثيل بهره گرفته تا بين نفس اماره انسان و عناصر طبيعت ارتباط برقرار كند. از مراتب و درجات نفس نيز به نفس امّاره بيشتر توجه داشته و كوشيده است زشتي‏هاي آن را از طريق تمثيل‏هاي حيواني و عناصر طبيعت در حكايت‏ها بازگو كند. هدف اين تحقيق روشن كردن يكي از جنبه‌هاي بسيار متنوّع، يعني تجلّي ، مصاديق و مفاهيم نفس اماره در مثنوي است. بدين‏ منظور مصاديق نفس امّاره از مثنوي استخراج شده‏است. در اين تحقيق، از روش تحليل توصيفي بهره برده شده است. در مقدّمة مقالة حاضر، به تعريف گذرا از نفس و مراتب آن پرداخته شده و در ادامه، جانوران و عناصر طبيعت كه مولانا، آنها را به عنوان نماد نفس اماره به كار برده‌، جستجو شده و پس از آن به اين امر پرداخته شده است كه چرا مولانا، يك جانور و عناصر طبيعت را نماد خصلت‌هاي نفس اماره قرار داده‌است.