تحليل تطبيقي واژه « درويش» و «درويشي» در كشف المحجوب، مثنوي معنوي و آثار سعدي

درويش و درويشي از واژگان كليدي در متون نظم و نثر فارسي در قرن هاي پنجم تا هشتم هجري به شمار مي آيد. اين دو واژه با توجه به نحوۀ نگرش نويسنده يا شاعر در طول زبان فارسي دگرديسي‌هاي معنايي فراواني يافته است. در اين مقاله كاربرد درويش در كشف المحجوب، مثنوي معنوي و آثار سعدي به روش توصيفي – تحليلي، تطبيق داده شده است. يافته‌هاي تحقيق بيانگر آن است كه درويش در كشف المجوب عمدتاً معطوف به معناي عارف، سالك، زاهد و رياضت كش‌است. اگر چه به وجه فقر مادي نيز گاهي توجه مي‌شود، اما هجويري فراتر از نگاه عيني يا مادّي به وجه روحاني و رياضت كشانۀ درويش نظر داشته است. در بسياري از حكايت هاي مثنوي، شخصيت درويش به عنوان شخصي كه به اسرار و رموز دست يافته و آيين درويشي به عنوان طريقت اصلي رسيدن به حقيقت است. بُعد عارفانۀ درويش در شعرسعدي، همانند كشف المحجوب و مثنوي شورانگيز نيست. به همين دليل شوق را بر ديدار‌ ترجيح مي‌دهد و نيز از نقطه نظر موقعيت مادي و اجتماعي درويش را در مقابل پادشاه، توانگر و محتشم قرار مي‌دهد.

The words including Dervish and Dervishi are considered as key words used in Persian poetry and prose around the sixth to eighth century. It is of ancient origin and descends from a Proto-Iranian word that appears in Avestan as drigu-, needy, mendicant , via Middle Persian driyosh. However “Dervish in Kashf ul Mahjoob mostly refers to or interprets as Arif, gnostic, Mendicant, mystic, austere and ascetic. Although it sometimes refers to material poverty known for their extreme poverty and austerity, HOJVIRI nicknamed as Daata Ganj Bakhsh which means the master who bestows treasures or Daata Sahib, considers the spiritual aspect of life to be beyond the bodily, physical or material one for a Dervish. Dervish in many tales from the Masnavi, is someone who finds the key to secrets and mysteries and Dervishism is considered as the best way of getting to the truth. Finally, it is worth to be mentioned that the mystical aspect of Sufi and dervishism in sa’dis writings is not as exciting as it is in the Kashf ul Mahjoob and Masnavi. Due to that reason the former prefers enthusiasm to visitation and puts king against Dervish in terms of social and material status, so do affluent and opulent. The use of dervish in Kashf ul Mahjoob ,Masnavi-I Ma navi (also written Mathnawi) and Sa’di s writings has been compared with each other in this study as well.