دانۀ «معني» بگيرد مرد عقل: مولاناي مترجم در فيه ما فيه

فيه ما فيه، مهمترين اثر منثور مولانا، با نقد «صورت گرايي» و تأكيد بر «نيت» كلام و «كاركرد» متن آغاز مي‌شود. مولانا در مسير نيل به معناي «منظورشناختيِ» آيات و احاديث، به تفسير متوسل مي شود و از آنجايي كه تفسير ناگزير از مجاريِ ترجمه مي-گذرد، به تناوب دست اندر كار ترجمه مي گردد. مقالۀ حاضر با الهام از چارچوب نظريِ «تاريخ نگاريِ خُرد» (آدامو، 2006) و ملاحظۀ روش‌ تاريخ نگاري ترجمۀ آنتوني پيم (1992، 1998)، بر يكي از وجوه هنريِ مغفول مانده و در عين حال پراهميت مولانا در فيه ما فيه انگشت مي گذارد: خداوندگار معنا در ساحت مؤول و مترجم. بدين منظور، پس از مروري بر پيشينۀ مطالعاتيِ موجود و معرفي اجماليِ مباني نظري و روش شناختي تحقيق، به گونه‌شناسي ترجمه در فيه ما فيه پرداخته و با تحليل نمونه هايي از هر يك از آن گونه هاي ترجمه، ابعاد مختلف كنش ترجماني مولانا را كند و كاو كرده ايم. يافته هاي مقاله مبين آن است كه مولانا در مواجهه با التقاط زبانيِ عربي- فارسي به شيوه اي واحد واكنش نشان نداده است به گونه‌اي كه مي‌توان انواع ترجمه را در فيه ما فيه به چهار طبقۀ عمدۀ تفسيري، اقتباسي، آزاد و مبدأگرا دسته‌بندي كرد. بطور كلي، «تلفيق تقريباً هميشگي ترجمه و تفسير در فيه ما فيه»، «قرابت معيارهاي نگارش تأليفي و ترجمه اي در نثر مولانا» و «نقش انكارناپذير جايگاه رفيع معنوي و فرهنگيِ وي در از ميان بردن فاصلۀ متعارف تأليف و ترجمه» از ويژگي‌هاي كردار ترجماني مولانا در مسير دست يابي به «معناي باطني» و نيل به «تعادل نقشي» بوده است.