بحران روش در ادبيات تطبيقي در ايران

در فضاي دانشگاهي ايران دهه‌ي گذشته، توجه به نظريه‌هاي ادبيات تطبيقي و بهره‌گيري از آن براي مقايسه‌ي متون ادب فارسي با متون ادبي ديگر زبان‌هاي دنيا، به‌ويژه انگليسي، فرانسوي و عربي فزوني گرفته و حتي چندين نشريه‌ي تخصصي براي اين شاخه از مطالعات ادبي آغاز به كار كرده است. اين امر موجب گسترش مرزهاي علوم ادبي به‌ويژه دانش‌هاي تطبيقي در ايران شده است، اما با نگاهي دقيق به مجموعه مقالاتي كه در نشريه‌هاي تخصصي در اين حوزه منتشر شده‌اند دو نكته اساسي و نگران‌كننده است: اول اينكه بيشتر محققان و مقاله‌نويسان اين حوزه از گروه‌هاي ادبيات محض‌اند و طبعاً از مباني فلسفي و نظري ادبيات تطبيقي، زمينه‌هاي تاريخي، معرفت‌شناختي يا حتي روانشناختي و همچنين رويكردهاي ملي‌گرايانه در خاستگاه اين نظريه بي‌خبرند. دوم اينكه در به‌كارگيري اين نظريه براي تحليل متون ادبي دچار سطحي‌نگري شده‌اند كه محصول عدم آشنايي عميقشان با روش‌شناسي اين دانش است. اين مقاله با بررسي حدود يكصد مقاله‌ي منتشر‌شده در نشريه‌هاي ادبي و دانشگاهي در حوزه‌ي ادبيات تطبيقي مي‌كوشد ريشه‌هاي اين نقيصه را در فضاي علمي ايران بكاود، آن‌ها را تبيين و تحليل كند و براي رفع آن پيشنهادهايي ارائه دهد. عمده‌ترين يافته‌هاي اين استقراي روشمند آن است كه اغلب پژوهش‌ها در اين زمينه، صرفاً معطوف به كشف و بازنمايي شباهت‌هاي لفظي يا محتوايي بين متون ادبي شده است كه نشان مي‌دهد پژوهشگران و نويسندگاني كه اين مقالات را نوشته‌اند به دليل عدم تسلط به زبان مقصد و كم‌اطلاعي از تاريخ علم و تحولات فرهنگي در موضوع مورد مطالعه‌شان، توفيق چنداني نيافته‌اند.