ترسيم جايگاه قرآن در منظومة علوم؛ با تاكيد بر علوم انساني

ارتباط قرآن و علم در زمره مطالعات ميان رشته اي جاي مي گيرد و از ضوابط چنين مطالعاتي پيروي مي كند. مقصد اصلي در مطالعات ميان رشته اي دست يابي به ارتباط و پيوند ارگانيك ميان دو يا چند رشته علمي است. بنا به ميزان اختلاف و تمايزي كه ميان رشته ها وجود داشته باشد، برقراري پيوند ميان رشته اي نيز سخت تر و پيچيده تر خواهد بود. بنابراين ارتباط قرآن و علم، بنا به ميزان اختلافي كه آن علم از نظر مباني و روش ها با قرآن دارد، پيچده تر خواهد شد. لذا براي فهم تفصيلي تر اين اختلاف بايد به دسته بندي علوم بپردازيم و با توجه به ميزان اختلافها و شباهتها، طيفي از علوم را ترسيم نماييم؛ طيفي كه از علوم نزديك و همسايه قرآن شروع ميشود و به علومي ختم ميشود كه بيشترين اختلاف و فاصله را با قرآن دارند. بر اين اساس از دو منظر ميتوان به علوم نگريست: يكي از منظر روش هاي استدلال و موجّه سازي فرضيات آن علم. از اين جهت ابزارهايي چون: مشاهده، استقراء، قياس و شهود به عنوان اساسي ترين ابزارها معرفي مي شوند. بيشترين كاربرد مشاهده و استقراء در علوم تجربي است و قياس و شهود نيز عمدتا در علوم انساني كاربرد دارند. البته علوم تجربي و انساني از جهت ميزان كاربرد اين ابزارها يكسان نيستند و تفاوت زيادي در ميزان استفاده از اين ابزارها دارند. ميزان اين استفاده تعيين مي كند كه علم مورد نظر در كدام قسمت از طيف مورد نظر ما قرار بگيرد. اما از منظري ديگر، علوم يا تك رشته اي هستند و يا ميان رشته اي. علوم تك رشته اي علومي مثل رياضي، فيزيك، منطق، فلسفه و... هستند اما علومي چون: هوش مصنوعي، مطالعات زنان، مطالعات منطقه اي و... علومي ميان رشته اي محسوب ميشوند كه از تركيب و پيوند چند رشته كاملاً متفاوت پديد آمده اند. در اين علوم، به جهت تركيبي بودن آنها، كيفيت ارتباط قرآن با آنها بسيار پيچيده تر خواهد بود. در حقيقت با توجه به مساله اي كه مورد نظر است، و ارتباط آن مساله با ابعاد تجربي و يا انساني اين رشته ها، كيفيت ارتباط نيز متفاوت خواهد بود. در مجموع مي توان طيفي از علوم را در ارتباط با قرآن ترسيم كرد كه با تركيب دو منظر متفاوت به علوم طراحي شده است: يكي، منظر روش و ابزارهاي استدلال، و ديگري منظر تك رشته اي و يا ميان رشته اي بودن علم مورد نظر. اين نگرش كل نگر به علوم در ارتباط با قرآن، نمايشگر ميزان پيچيدگي ارتباط علوم با قرآن و ميزان اثرگذاري قرآن بر آن ها خواهد بود.