فرماليسم، رهيافتي به سوي شناخت بهتر زيبايي‌هاي ادبي قرآن ‌كريم (سوره‌ي نازعات به عنوان نمونه)

ظهور فرماليسم در نيمه اول قرن بيستم، تحول عظيمي را در رويكردهاي نقد ادبي و متن پژوهي پديد آورد. فرماليست‌ها با مطرح كردن مفاهيم كليدي مانند ادبيّت، رستاخيز واژگان، آشنايي‌زدايي و برجسته‌سازي، توانستند شيوه‌هايي علمي براي شناسايي اسرار زيبايي‌هاي ادبيات و تبيين راز «ادبيّت» متون ارائه كنند، مفهوم نقد ادبي را از قضاوت درباره متون ادبي به توصيف چگونگي و چرايي زيبايي‌هاي آنها معطوف سازند و مطالعات ادبي را از سيطره ذوق و سليقه برهانند و آن را به مطالعات علمي مبدل سازند. اگرچه قرآن كريم متن ادبي نيست؛ اما پژوهش درباره زيبايي‌هاي ادبي آن از ديرباز قسمتي از تحقيق درباره اعجاز ادبي قرآن به ويژه در حوزه علم بلاغت بوده است. در اين ميان، استفاده از رويكردهاي نوين متن پژوهي مانند فرماليسم مي‌تواند به سهم خود، گوشه‌اي از جنبه‌هاي شگفت انگيز اعجاز ادبي قرآن كريم را نمايان سازد. در اين مقاله مي‌كوشيم با استفاده از اين رويكرد سوره مباركه نازعات را از مورد مطالعه قرار دهيم. از جمله نتايج اين تحقيق مي‌توان به اين برجسته‌سازي و آشنايي‌زدايي در اين سوره اشاره كرد: برجسته‌سازي در اين سوره در شش محور تجلّي يافته است: در فواصل آيات و ضرباهنگ آيات سوگند، در سطح واژگاني كه تنها در اين سوره به كار رفته‌اند، در سطح ساختار نحوي جملات سوگند، از طريق ابهام در مصاديق ارجاعي سوگندها و از طريق ايجاز حذف در روايت‌پردازي. آَشنايي‌زدايي نيز در سه روايتي كه شبكه تصاوير را شكل مي دهند، ديده مي‌شود.