بررسي نقشمايه ي بته جقه در قالي ايراني (با تأكيد بر قاليهاي مناطق كرمان، بيرجند و كردستان)

بته جقه نمادي از هنر سنتي است كه گروهي از نشانه شناسان آن را نماد درخت زندگي يا همان سرو ميدانند. بته جقه با حفظ هويت و ماهيت اصلي خود، ميتواند تغير شكل دهد. دليل اين مدعا، شكلها و گونههاي متفاوت بته است كه شايد تعداد آنها به صدها نوع برسد. بتهجقه را ميتوان از نگاره هايي دانست كه در طول هزاران سال تاكنون به روشهاي مختلف زينت بخش آثار هنري ايران از جمله قاليها، ظرفها، پته دوزيها و... بوده است. البته هنرشناسان در چگونگي پيدايش، ماهيت و رمزپردازي آن اختلافنظر دارند. بهگونهايكه اشكال گوناگوني را براي آن در نظر گرفتهاند؛ از جمله شكل گلابي، تمثيلي از آتش زرتشت، درخت سرو، بادام، مرغي كه سر در سينه فرو برده، زهدان مادر، زني كه چادر بر سر دارد و.... كه هركدام از اين تشبيهها ميتواند معناي ضمنييك نشانه باشد. با توجه به پيشينهي نقش بته جقه، ميتوان قدمت آن را به پيش از اسلام رساند. نخستين خاستگاه اين نگاره در هنر سكايي و هخامنشي به صورت بال هما به چشم ميخورد. يكي از كاربردهاي بته جقه در قالي است. شكل آن در قالي به گونه ها و اندازههاي مختلف به چشم ميخورد. نمونه هاي كاربرد بته جقه را در قاليهاي كرمان، سنندج، همدان، كاشان و سرآبند، بيرجند و... ميتوان يافت. در اين مقاله سعي داريم به پيشينه ي نگارهي بته جقه، كاربرد و تنوع شكل آن در قالي مناطق كرمان، بيرجند و كردستان بپردازيم.