روابط دولت و مردم در انديشه هاي شيخابراهيم زنجاني

از زماني كه زنجاني با ايده ها و دانش هاي جديد آشنا شد، انديشيدن دربارۀ نظام سياسي و نقد روش هاي پيشين و جاري حكمراني در ايران و جهان اسلام به دغدغه هاي او تبديل شد. بستان الحق نخستين اثري است كه او در آن از روابط دولت و ملت در چارچوب يك نظام سياسي مطلوب سخن گفت. با آغاز جنبش مشروطه خواهي به تدوين رساله اي در دفاع از مشروطه پرداخت. پس از پيروزي مشروطه به نمايندگي مجلس برگزيده شد و ايده هاي نظري اش را با تجربۀ عملي آميخت و انديشه هايش دربارۀ روابط مردم و حكومت را صيقل داد و در سال هاي پاياني عمرش اين ايده ها را به تكامل رساند. مساله اين است كه شيخ ابراهيم مبناي مناسبات دولت – ملت را در ايران چگونه مي-نگريست و ماهيت اين روابط چگونه تعريف مي كرد و براي ساماندهي بهتر اين مناسبات چه الگويي را پيشنهاد مي-كرد. اين مقاله با نگاهي تحليلي به انديشه هاي زنجاني در چارچوب حاكميت دوگانۀ «روحاني – ديواني» به اين نتيجه مي رسد كه وي با دفاع از دموكراسي در برابر نظام استبدادي و دفاع از سكولارسيم و اصلاح ديني در برابر نهاد ديني، مي كوشيد اين حاكميت دوگانه را به چالش بكشد و راه را براي حاكميت مردم هموار سازد.