ارزيابي انتقادي ديدگاه«تضاد دولت و ملت» در ايران

شايعترين و مهمترين ديدگاه در مورد تاريخ روابط مردم و حكومت در ايران، ديدگاه مربوط به «تضاد جامعه و دولت» است كه از جانب محمدعلي همايون كاتوزيان و برخي افراد ديگر به صورت هاي ضمني و حتي تصريحي مطرح شده است. در ديدگاه كاتوزيان چرخة «استبداد، هرج و مرج، استبداد» در رابطة ميان مردم و حكومت‌ها در تاريخ ايران به عنوان دو سوي اين ارتباط، مطرح مي‌شود. ديدگاه تضاد به نقش مهم و تاثيرگذار قدرت سياسي و نوع مشروعيت حكومت در نحوة برخورد و تعامل مردم با حكومت‌ها در تاريخ ايران اشاره دارد كه همواره اشكال و حالت‌هايي چون «چالش» ، «نزاع» و «درگيري» بين آن‌ها وجود داشته است. اين مقاله به‌دنبال ارزيابي انتقادي اين ديدگاه از منظر «هويت ايراني» است؛ يعني اعتقاد بر اين است كه ديدگاه تضاد نمي‌تواند جوهرة ارتباط ميان مردم و حكومت‌ها در تاريخ ايران باشد. هويت ايراني را مي‌توان «قدرت ملي ايراني» يا «ملي‌گرايي فرهنگي» هم ناميد؛ به موجب اين اعتقاد وجود نوعي ناهمگرايي و ناهمسويي بين مردم و حكومت‌ها در تاريخ ايران از سويي و اشتراك آن‌ها قابل مشاهده است كه مي‌توان رد آن را در جايي به‌نام «هويت ايراني» مشاهده كرد. ديدگاه كاتوزيان بر تاثيرگذاري همه‌جانبة حوزة سياست و قدرت سياسي بر ابعاد ديگر و تمام جامعه تاكيد دارد. اما مسأله اين است كه حلقة مشترك همكاري ميان حوزة قدرت سياسي و مردم در مواقع عادي (استبدادي) و بحراني (هرج و مرج) كجاست و از آنجا كه ديدگاه «تضاد دولت و ملت» در قالب عباراتي چون «جامعة كوتاه مدت»، «جامعة كلنگي» و غيره نيز مطرح شده در اين مقاله سعي مي‌شود اين ديدگاه مورد ارزيابي انتقادي قرار گيرد.