تربيت اوان كودكي در ايران: معرفي يك برنامه­درسي

مقدمه و بيان مسئله امروزه به دلايلي گوناگون، جايگاه تربيت اوان كودكي (آموزش و پرورش پيش از ­دبستان) در حال ارتقاء است. نتايج پژوهش­ها يكي از مهمترين آن دلايل است (بريد­كمپ، 2014، ص 5). حجم عظيمي از مطالعات نشان دادند كه آموزش و پرورش پيش­ از دبستان مي­تواند يادگيري و تحول كودكان را بهبود بخشد (براي­مثال، دانكن و مگنسن، 2013). عليرغم اهميت و تاثيرات مثبت، عميق و بلند مدت آموزش و پرورش پيش از دبستان در بالندگي و تحول كودكان، اين دوره در كشور ما، چه در حوزه نظر (اسناد بالا دستي) و چه در حوزه عمل، اگر نگوييم مغفول، لااقل مظلوم واقع شده است و توجه كافي به آن نمي شود. متاسفانه برنامه هاي درسي و آموزشي دوره پيش از دبستان در ايران داراي آسيب هاي جدي است. يكي از مهمترين آنها استفاده مربيان از مدل هاي آموزشي سنتي و ناكارآمد و نداشتن تخصص، دانش و مهارت هاي لازم براي اجراي راهبردهاي آموزشي جديد و اثربخش است. محور قرار دادن دو سال قبل از مدرسه (پنج تا شش سال) و كم توجهي در تدوين برنامه هاي آموزشي براي سال هاي آغازين زندگي (قبل از پنج سالگي) از ديگر آسيب هاي جدي ساختار آموزش و پرورش پيش از دبستان (تربيت اوان كودكي) در ايران است. براي مثال در سند برنامه درسي ملي (1391) (به عنوان آخرين حلقه از اسناد رسمي كلان كه وظيفه جهت بخشي و هدايت فعاليت هاي تربيتي را بر عهده دارد) به جاي توجه و تاكيد بر تمامي سال پيش از دبستان، اين دوره را تنها به گروه سني 5 و 6 محدود مي كند (وزارت آموزش و پرورش، 1391، ص 46). اين در حالي است كه بر اساس جديدترين مطالعات انجام شده در حوزه عصب شناسي يادگيري، سال هاي آغازين زندگي به خصوص سه سال اول، در رشد، يادگيري و تحول همه جانبه كودكان، دوره بسيار با اهميتي است (گيلمور، نيكمير و گائو، 2018).تاثير عميق برنامه هاي مدون آموزشي بر رشد و تحول كودكان خردسال از يك طرف و نقش حياتي دوران اوليه كودكي در پيشگيري و يا كاهش مشكلات رفتاري و تحولي در سال هاي بعدي زندگي (ماهوني و ويگرز، 2007: 7)، ارائه برنامه هاي درسي و روش هاي اثربخش براي آموزش و رشد و بالندگي اين دسته از كودكان را ضروري ساخته است. لذا، هدف پژوهش حاضر آن بود تا با بررسي جديدترين نظريه ها و منابع موجود در حوزه تربيت اوان كودكي، يك برنامه درسي جامع، كاربردي و در عين حال متناسب با شرايط آموزش و پرورش پيش از دبستان ايران، براي كودكان صفر تا شش سال طراحي و تدوين نمايد. روش پژوهش: پژوهش حاضر از نظر هدف جزء پژوهش هاي كاربردي، از نظر نوع داده ها جزء پژوهش هاي كيفي و از نظر نحوه اجرا يك پژوهش اسنادي است. جامعه در پژوهش حاضر تمامي منابع نوشتاري (چاپي/الكترونيكي) و همچنين غير نوشتاري (شنيداري/ديداري) ملي و بين المللي در حوزه رويكردها و الگوها در حوزه آموزش و پرورش دوران اوليه كودكي مي باشند كه از در/ از طريق پايگاهاي اطلاعاتي خارجي (همچون ScienceDirect، Springer، Francis Taylor، SAGE، Wiley، ProQuest) و داخلي (همچون بانگ اطلاعات نشريات كشور، پايگاه اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي، پايگاه مجلات تخصصي نور)، آرشيوهاي الكترونيك مجلات، كتابخانه دانشگاهاي ايران و كتابخانه ملي، كتابخانه سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي، پژوهشكده تعليم و تربيت و ... قابل بازيابي و دسترسي بودند.. براي انتخاب نمونه از بين منابع و اسناد موجود از روش نمونه برداري نظري استفاده شد. براي تحليل داده ها نيز از روش فيش برداري الكترونيكي استفاده شد. يافته¬هاي پژوهش: پس از مطالعه و تحليل اطلاعات گردآوري شده، يك برنامه درسي براي آموزش كودكان صفر تا شش سال، طراحي و تدوين شد. برنامه درسي تدوين شده داراي دو بخش اصلي است: 1) برنامه درسي كودكان صفر تا سه سال. 2) برنامه درسي كودكان سه تا شش سال. هدف برنامه درسي صفر تا سه سال تقويت رشد و تحول كودك در حوزه هاي شناختي، حسي-حركتي، كلامي، اجتماعي/عاطفي و هنري و هدف برنامه درسي كودكان سه تا شش سال تقويت رشد كودكان در زمينه هاي كلامي، اجتماعي/عاطفي، جسماني/سلامتي، رويكردهاي يادگيري، رياضيات، علوم طبيعي، مطالعات اجتماعي، هنر هاي خلاق مي باشد. از ديگر ويژگي هاي اين برنامه درسي عبارتند از: 1) استفاده از رويكرد تلفيقي در سازماندهي برنامه درسي، 2) استفاده از روش ياددهي-يادگيري تماتيك (تم محور)، 3) تاكيد بر رشد همه جانبه و يكپارچه كودكان، 4) توجه به خانواده به عنوان عامل مهم در رشد و يادگيري كودكان ، 5) جامعيت، و 6) سهولت در اجرا. بحث و نتيجه¬گيري: با توجه به ويژگي هاي مثبت اين برنامه درسي و از طرفي، نبود يك برنامه درسي مدون، جامع و سازگار با دوره پيش از دبستان ايران و همچنين اهميت سال هاي آغازين زندگي در رشد، تحول و بالندگي كودك، اجراي اين برنامه درسي در مراكز پيش از دبستان كشور، مي تواند در بهبود سطح كيفي اين دوره بسيار مفيد واقع شود.