معرفيِ پروژه‏ي ضلع سوم: طراحيِ مجموعه كارگاه‏هاي گروهي كودكانِ داراي كمبودهاي رفتاري

مقدمه و بيان مسئله: لزوم تربيت كودكان و ضرورت روشمند بودن اين امر غير قابل انكار است. بانيان تربيت كودكان در دوره ي كنوني، والدين و مدارس هستند. براساس بند 1 پيمان نامه‏ي حقوق كودك، مصوب مجمع عمومي سازمان ملل متحد در 20 نوامبر 1989، به هر انسان كمتر از 18 سال كودك گفته مي‏شود (پيمان نامه‏ي حقوق كودك، 1989م.). قانون مدني ايران نيز ضمن تأييد اين تعريف از كودك، تربيت فرزند را وظيفه پدر و مادر مي‌داند. طبق چشم انداز 1404 مدرسه، تامين‏كننده‏ي نيازهاي فردي و اجتماعي و محيطي اخلاقي، علمي، امن، سالم، با نشاط، مهرورز و برخوردار از هويت جمعي براي آموزش‏وپروش كودكان و نوجوانان است (سند چشم انداز 1404، 1382). به طور كلي طبق آنچه بيان شد، دو نهاد مدني، يعني خانواده و مدرسه، اكنون مسئول تعليم و تربيت نسل آينده ي جامعه‏ي ايران هستند. با گسترش روزافزون خدمات روان‏شناسي و مشاوره در كل كشور، اكنون يكي ديگر از ارگان ها و نهاد هايي كه در امر آموزش و پروش كودكان به كمك خانواده ها و مدارس آمده اند، مراكز خدمات روان‏شناسي و مشاوره و به طور اخص روان‏شناسان و مشاوران هستند. بر اساس دستورالعمل نحوه ي تاسيس، تمديد، اداره و انحلال مراكز غيردولتي مشاوره و خدمات روان‏شناختي مصوب 1380 مجلس شوراي اسلامي، مشاوره ي تخصصي كودك و نوجوان عبارت است از خدمات تخصصي روان‏شناخي و مشاوره اي، اعم از گروهي و فردي كه از نظر علمي در حوزه ي روان‏شناسي و مشاوره كودك و نوجوان جاي مي‏گيرد. اين مشاوره، جدا از مشاوره و درمان كودكان استثنايي است. مشاوره‏ي كودكان استثنايي، عبارت است از خدمات تخصصي روان‏شناختي و مشاوره اي كه از نظر علمي در حوزه ي روان‏شناسي كودكان استثنايي شامل كودكان كم‏توان ذهني، ناشنوا، نابينا و كودكان تيزهوش جاي مي گيرد. (آيين نامه سازمان بهزيستي، 1380) بنابر اين تعاريف، اكنون مراكز خدمات روان‏شناسي و مشاوره، در كنار والدين و مدرسه، ضلع سوم تربيت كودكان و نوجوانان به حساب مي آيد. پس از تأسيس مركز خدمات روان‏شناسي و مشاوره روشنا در منطقه ي 3 شهر تهران در سال 1392، هر سال تعداد دانش‏آموزاني كه از طرف والدين يا مدارس براي دريافت خدمات روان‏شناسي و مشاوره به اين مركز مراجعه مي‏كردند، بيشتر شد. در پاييز 1395، بر اساس نظر مشاوران و روان‏شناسان مركز، مصوب شد تا برخي از مشكلات و مسائل رفتاري كودكان دبستاني كه در گروه لازم به مداخله هستند، در تركيب با مراجعه‏هاي انفرادي يا صرفاً در كلاس‏هاي گروهي مورد پيگيري قرار گيرند. بر مبناي اين نيازي كه در مركز روشنا احساس شد، پروژه‏ي تحقيقاتي ضلع سوم آغاز به كار كرد. در اين پروژه ي تحقيقاتي، طبق برنامه‏اي بلندمدت در صدد طراحي كلاس‏هاي گروهي براي مداخله و درمان برخي از مشكلات تعاملي كودكان دبستاني هستيم. كلاس‏هايي كه تحت عنوان ضلع سوم ، در كنار خانواده و مدرسه – به عنوان ضلع اول و دوم تربيت- ياريگر تربيت كودكان داراي بيش بودها و كمبودهاي رفتاري خواهند بود. اميدواريم در برنامه‏اي بلندمدت با تدوين پروتكل‏هاي مشخص براي مجموعه‏ي مشكلاتي كه مورد دغدغه و نياز والدين و مدارس است، اقدامي در جهت ارتقاي سطح آموزش و پرورش بخشي از كودكان سال‏هاي دبستاني برداريم. روش پژوهش: اين مقاله از نوع مروري مي باشد كه در مرحله ي اول به دنبال گردآوري تجربه هايي مشابه پروژه ضلع سوم در سطح بين المللي و در مرحله ي دوم معرفي اين پروژه براي ياري‏گرفتن از ساير متخصصان حوزه‏ي سلامت روان مي باشد. در اين مقاله كه به طور اختصاصي براي همايش «آموزش و سلامت كودكان پيش از دبستان» تدوين شده است، صرفا به معرفي گزينه هاي مشابه مي پردازيم و پژوهش حاضر در زمره ي پژوهش هاي تاييدي و روش هاي مداخله اي به حساب نمي آيد. مخاطب ها و جامعه ي مورد بررسي در اين جست‏وجو كودكان پيش از دبستان و دو سال اول دبستان هستند. به عبارتي كودكان بين 4 تا 8 سال جامعه ي مورد نظر در اين پژوهش به حساب مي آيند. يافته‏هاي پژوهش: دانشمندان و متخصصان علوم تربيتي، عوامل موثر در شناخت و تغيير رفتار كودكان را در دو حوزه ي كلي تقسيم مي كنند. ابتدا عوامل مربوط به خود كودك و دوم عوامل زمينه اي كه بر شخصيت كودك موثر است (ولز و همكاران، 2008). روابط والدين و فرزندان، در كنار مؤلّفه هاي ديگري اعم از محيط مدرسه، خوراك رسانه اي و اجتماع كودك از جمله عوامل زمينه اي هستند كه نقشي اساسي و تاثيرگذار در سلامت رواني كودكان دارد (بهرام آبادي و همكاران ، 1392). شايد بتوان گفت مهمترين عامل زمينه اي در شكل گيري شخصيت كودك، رابطه‏ي والدِ مراقبت‏كننده با كودك است (واسرمن، 2001 به نقل از ولز، 2008). لذا شناخت و بهبود كيفيت و چگونگي اين ارتباط سال هاست كه نظر صاحب نظران تعليم و تربيت را به خود جلب كرده و تلاش‏هاي علمي گوناگوني به آن اختصاص يافته است (دادستان، 1383). برنامه هاي گروه درماني متعددي در سطح دنيا براي بهبود مشكلات رفتاري كودكان طراحي و اجرا شده اند. نتيجه سال انتشار و مجله عنوان مقاله نويسنده‏/ نويسندگان كودكان 7 تا 12 ساله اي كه مشكلات درون‏سازي داشتند، در حين مداخله موسيقي درماني از مشكلاتشان به شكل معناداري كاسته شد. 2017 The Arts in Psychotherapy Effects of community-based group music therapy for children exposed to ongoing child maltreatment poverty in South Korea: A block randomized controlled trial Jinah Kim در اين مطالعه ي مقايسه اي، مادران كودكان دبستاني كه داراي نقص توجه / بيش فعالي بودند، اعتماد به نفس كمتري داشتند و از تنبيه بدني بيش از مادراني كه كودكان سالم داشتند استفاده مي كردند. 2006 Child Abuse Neglect Parental self-confidence, parenting styles, and corporal punishment in families of ADHD children in Iran 1. Hamid Alizadeh 2. Kimberly Applequist 3. Frederick Coolidge كودكان 8 تا 12 ساله ي داراي اختلالات اضطرابي كه درمان CBT تحت وِب را دريافت كردند، در مقايسه با كودكاني كه اين درمان را دريافت نكردند، كاهش اضطراب را تجربه كردند. 2017 Journal of Affective Disorder Efficacy of an internet-based CBT program for children with comorbid High Functioning Autism Spectrum Disorder and anxiety: A randomised controlled trial 1. Rebecca J. Conaughton 2. Caroline L. Donovan 3. Sonja March آموزش كنترل تكانه بر كاهش نشانه هاي تكانشگري شناختي در سه دختر نوجوان 13، 13 و 14 ساله موثر بود. اما بر كاهش تكانشگري ‏رفتاري موثر واقع نشد. 1394 پژوهش در سلامت روا‏ن‏شناختي اثربخشي آموزش كنترل تكانه بر رفتارهاي تكانشي و اختلالات نيمه باليني اضطراب و افسردگي خواهران كودكان اختلال سيالي كلامي: مورد پژوهي سه بيمار 1. جهانگير كاشفي 2. محمد درويشي 3. نرگس زماني دختران نوجوان 12 تا 16 ساله اي كه داراي اختلال نامنظمي خلق اخلال‏گرانه بودند، بعد از دريافت آموزش كنترل تكانه و رفتاردرماني ديالكتيك، تغيير معناداراي در نشانه‏هاي ابتلايشان به بيماري مشاهده شد. 1394 انديشه و رفتار در روان‏شناسي باليني اثر بخشي آموزش كنترل تكانه و رفتاردرماني ديالكتيك بر تكانشگري، بي‏برنامگي شناختي و حركتي دختران نوجوان مبتلا به اختلال نامنظمي خلق اخلال‏گرانه 1. سامره امامقلي 2. سعيد زماني 3. اميرحسين جهانگيري 4. سعيد ايماني 5. نرگس زماني نتيجه گيري و بحث: طبق آنچه بيان شد و با توجه به مرور پيشينه ي صورت گرفته، لزوم برگزاري و اجراي چنين دوره هايي در كلاس آموزش‏هاي رسمي در مدرسه و مراكز پيش دبستاني احساس مي شود. مداخلاتي كه در سطح دنيا از آن ها به عنوان مداخلات پيرا مدرسه (para-school) ياد مي شود و ويژه ي برخي از كودكان و نوآموزاني است كه صرفاً حضورشان در مدارس به توجه به جمعيت كلاس‏ها و عدم تمركز مربيان و معلمان به تك‏تك دانش‏آموزان موجب رشد و پرورش استعداد هاي ايشان نمي شود. لذا مداخلاتي افزون بر برنامه هاي رسمي مورد نياز است تا اين كودكان به رشد مطلوب سال هاي پيش دبستان و سال هاي اوليه ي دبستان برسند. نام اين مداخله ي پيرامدرسه اي كه نامي مبتكرانه و خلاقانه به حساب مي آيد دوره هاي آموزشي ضلع سوم در نظر گرفته شده است.