احساسات ضد روسي در رقّاصة شماخي گوبينو و دوستي خاله‏ خرسه جمالزاده

رقّاصة شماخي، از مجموعه داستان‏هاي آسيايي گوبينو، حكايتي از سرنوشت تلخ مردم قفقاز پس از جدايي از ايران است. داستان، كشتار مردم روستاي اَاُول توسط روس‏ها و سرنوشت تراژيك بازماندگان اين رويداد را به تصوير مي‏كشد. دوستي خاله خرسه، از مجموعة يكي بود و يكي نبود جمالزاده، نيز داستان سلطۀ روسيه و به طور غيرمستقيم انگليس در ايران و نقض بيطرفي اين كشور توسط متفقين در طي جنگ جهاني اول مي‏باشد. داستان همچنين روايتي از مبارزه ناسيوناليست‏هاي ايراني بر عليه اشغالگران روسي در حوالي كرمانشاه است. اين داستان مانند فارسي شكر است فرصتي به نويسنده مي‏دهد تا با توسل به اتوبيوگرافي، احساسات ملي‏گرايانه و ميهن‏پرستانه خود را بيان كند. هر دو تراژدي، كه به مرگ قهرمان داستان (حبيب‏الله و اُمِ‏جهان) ختم مي‏شوند، در يك شب زمستاني و برفي رخ مي‌دهند و فاعل هر دو روس‏ها هستند. بنابراين، هر دو داستان با نگاهي ضد روسي نگاشته شده‏اند. جمالزاده در مقدمة مجموعة يكي بود و يكي نبود، دو داستان جنگ تركمن و داستان قنبر‏علي، از مجموعه داستان‏هاي آسيايي گوبينو را به عنوان بهترين داستان‏هاي فرانسوي معرفي مي‏كند كه مي‏تواند جامعه ايران را به بيگانگان بشناساند. با اين وجود، تيپ‏ها، شخصيت‏ها و موضوعات مطرح شده در دوستي خاله خرسه و فارسي شكر است بيش از همه آن‏ها را به رقّاصة شماخي نزديك مي‏كند. هدف از اين تحقيق، پاسخ به اين پرسش است كه با توجه به مقدمۀ يكي بود و يكي نبود آيا مي‏توان گفت كه جمالزاده دوستي خاله خرسه را تحت تاثير رقّاصة شماخي گوبينو نگاشته است ؟ و اين‏كه آيا داستان رقّاصة شماخي مي‏تواند مانند دوستي خاله خرسه بيانگر احساس دروني نويسنده نسبت به روس‏ها باشد ؟ يا اين‏كه، با توجه به تاكيد فراوان گوبينو بر دو مسئلۀ «نژاد» و «خون» در اين داستان، مي‏بايست آن‏را ناشي از تفكر او راجع به نابرابري نژادهاي انساني دانست؟ در اين مقاله، با بررسي تطبيقي دو داستان به تحليل واكنش دو نويسنده نسبت به دخالت و رفتار خشونت‏آميز روس‏ها در مناطق اشغالي مي‏پردازيم.