انديشه‌ پيشرفت و الگوهاي ارتباطات و توسعه‌ ملي در ايران

انديشه ي پيشرفت، انديشه جديدي در تاريخ بشر نيست، اما آنجا كه نسبتي با فضيلت انسان معقول و جامعه مدرن پيدا مي كند، انديشه نويني به حساب مي آيد كه در ساحت ها و مناظر مختلف در معرض نقد نيز قرار گرفته است. نقطه عزيمت اين انديشه نو در ايران بايد با طرح مطالعات و برنامه هاي توسعه قرين دانست كه در اين ميان توجه به مقوله «توسعه ي ملي» با مفهوم الگوي ايراني پيشرفت سنخيّت بيشتري دارد. در حوزه ارتباطات، از اوايل دهه 50 در ايران نقش رسانه ها در پشتيباني توسعه ملي موضوعيت يافت و بخشي از رويكردهاي توسعه ارتباطات در ميانه الگوهاي خوش بينانه نوسازي و الگوهاي بدبينانه وابستگي بر الگوهاي رسانه ها و توسعه ي ملي قرار گرفت. در اين الگوها نظريه هاي كلاسيك و جهان شمول از آن رو كه سنت هاي تاريخي يك كشور و شرايط جغرافيايي، زيستي و فرهنگي خاص آن ناديده گرفته ميشود؛ مورد نقد قرار مي گيرد؛ اين الگو مي كوشد از دادو ستد متقابل ميان سنّت و تجدّد در ابعاد گوناگون راه جديدي را در پيشرفت بگشايد. توسعه ملي در اين رويكرد مفهومي است كه ناظر بر بالا رفتن ظرفيت هاي مادي و معنوي نظام ملي و رسيدن به سطوح جديدي از پيچيدگي نظم و نوآوري است. ابعاد توسعه ملي در ايران از زواياي مختلف در دهه هاي گذشته مورد مطالعه و واكاوي قرار گرفته است، اما مساله بغرنج و مزمن «الگوي ملي توسعه» همچنان باقي مانده است. آنچه ابعاد گوناگون توسعه نيافتگي را در ايران بهم پيوند داده است تداخل و در هم آميختگي روندهاي دروان گذار است. گذار از جامعه سنتي به مدرن وقتي به صورت نامتوازن و ناهمزمان و ناموزون انجام بگيرد و مسائل گذار سياسي، گذار اجتماعي، گذار اقتصادي، گذار فرهنگي، گذار ارتباطي و گذار رواني در همديگر تنيده شوند فرآيندهاي توسعه دچار اختلال مي گردد. از اين رو توصيف و تبيين ابعاد مسائل توسعه ملي در ايران ضرورت يافته است. اين مقاله در چهارچوب مطالعه ي تاريخي و تطبيقي با فراتحليل پژوهش هاي آكادميك و اجرايي پژوهشكده علوم ارتباطي و توسعه ايران سير تحول مفهومي و راهبردهاي ارتباطات و توسعه ملي را در چهاردهه اخير بررسي مي كند.